Thế thì chính chú hiểu là để làm gì. Với người khác thì chẳng nói, chứ
chúng ta là những kẻ còn non dại, chúng ta trước hết phải giải quyết nhưng
vấn đề muôn thuở, đó làm mối bận tám của chúng ta. Cả nước Nga trẻ tuổi
bây giờ chỉ bàn về nhưng vấn đề vĩnh cửu. Chính bây giờ, khi tất cả những
người già bỗng dưng đều chú tâm vào những vấn đề thực tế. Vì lẽ gì suốt
ba tháng ấy chú cứ nhìn tôi chờ đợi? Để hỏi tôi: "Tín ngưỡng của anh là gì
"hay anh hoàn toàn không tín ngưỡng?" - Cái nhìn của chú suốt ba tháng
trời chung quy lại là như vậy, phải không, Alecxei Fedorovich?
- Có lẽ thế - Aliosa mỉm cười. - Nhưng lúc này anh không cười nhạo tôi
đấy chứ?
- Tôi mà cười ấy ư? Tôi không muốn làm rầu lòng người em đã suốt ba
tháng trời nhìn tôi trong tâm trạng chờ đợi như thế, Aliosa, hãy nhìn thẳng
vào tôi, chính tôi cũng đích thực là chú bé con như chú, chỉ khác cái là tôi
không phải là người tập tu. Cho đến giờ những chú bé Nga làm gì? Nghĩa
là nói một số người trong bọn họ? Chẳng hạn hãy xét cái quán ăn hôi hám
này, họ kéo nhau đến đây, chúi vào một góc. Trước đó họ không hề biết
nhau, rồi sau đó, khi rời khỏi nơi này, bốn chục năm nữa họ cũng sẽ không
biết nhau, thế thì họ luận bàn cái gì khi chộp được một phút ngắn ngủi ở
quán ăn? Họ bàn về những vấn đề vũ trụ: có Chúa Trời không, có linh hồn
bất diệt không? Những người không tin có Chúa Trời thì nói về chủ nghĩa
xã hội và chủ nghĩa vô chính phủ, về việc cải tạo toàn nhân loại theo một
thể chế mới, như vậy thì sẽ vẫn là trò quý mà thôi, vẫn là những vấn đề ấy,
nhưng nhìn từ đầu đằng kia. Thời buổi này ở ta có biết bao nhiêu chú thiếu
niên Nga xuất sắc nhất chỉ làm mỗi cái việc là luận bàn về những vấn đề
vĩnh cửu thôi. Phải thế không?
- Đúng đối với người Nga chân chính thì vấn đề đầu tiên và trước hết cố
nhiên là những vấn đề: có Chúa Trời không và có linh hồn bất diệt không,
