"Ghen! Otello không ghen, chàng cả tin". - Puskin nhận xét như vậy, và chỉ
riêng nhận xét đó đã chứng tỏ trí tuệ sâu sắc phi thường của nhà thơ vĩ đại
của chúng ta. Chẳng qua là tâm hồn Otello tan nát và cảm quan của chàng
về thế giới trở nên rối loạn, vì chàng mất lý tưởng. Nhưng Otello không ẩn
núp, do thám, rình mò: chàng cả tin. Trái lại, cần phải ra sức khêu gợi, thôi
thúc, xúi giục, chàng mới đoán ra sự phụ tình. Kẻ ghen tuông thực sự
không thế. Thậm chí ta không thể tưởng tượng nổi một kẻ ghen tuông có
chịu đựng sự ô nhục và đồi bại về đạo đức đến mức nào mà không hề bị
lương tâm cấn rứt. Nhưng không phải đấy toàn là những kẻ có tâm hồn ti
tiện và bẩn thỉu. Trái lại, người có tấm lòng cao quý, có tình yêu trong trắng
đầy hy sinh vẫn có thể núp dưới gầm bàn, mua chuộc những kẻ đê mạt
nhất, dùng nhưng cách do thám và nghe trộm xấu xa nhơ bẩn nhất.
Otello sẽ không bao giờ cam chịu sự phụ tình, - tuy chàng hiền lành và
ngây thơ như đứa trẻ. - Kẻ ghen tuông thực sự dù không thế: khó mà tưởng
tượng nổi kẻ cả ghen có chế chấp nhận và cam chịu những gì, có thể tha
thứ đến mức nào! Những kẻ cả ghen có thể và có khả năng tha thứ hết sức
nhanh chóng (tất nhiên là sau một trận lôi đình) cả cho tội phản bội quả
tang, khi chính anh ta nhìn thấy cảnh ôm hôn nhau, miễn là anh ta có thể tin
chắc rằng chẳng hạn "đây là lần cuối cùng" và từ nay kẻ tình địch sẽ biến
mất, sẽ bỏ đi tận cùng trời cuối đất, hay chính anh ta sẽ đưa nàng đến một
nơi nào mà kẻ tình địch đáng sợ ấy không lai vãng đến nữa. Tất nhiên sự
làm lành ấy chỉ được một thời gian ngắn, vì cho dù kẻ tình địch có biến mất
thật đi nữa thì ngày mai anh ta sẽ lại phát minh ra kẻ tình địch khác và ghen
với người mới này. Thử hỏi thứ tình yêu mà cứ phải rình mò theo dõi như
thế thì có nghĩa ly gì, thứ tình yêu mà người ta phải ráo riết canh giữ như
thế có giá trị gì không? Nhưng kẻ thực sự cả ghen không bao giờ hiểu được
điều đó, ấy thế mà trong số họ quả tình vẫn có những người có tấm lòng
cao cả. Kể cũng lạ, chính những người có tấm lòng cao cả ấy, khi đứng
trong một xó kín để rình rập và nghe trộm thì tuy hiểu rất rõ, "bằng tấm
