Đồng thời, đây cùng là thời kỳ mâu thuẫn xã hội trở nên gay gắt, ý thức
cách mạng của quản chúng lao động phát triển sâu sắc thêm, phong trào
phản đối dẩy lên trong nông dân, trí thức, nhằm chống bóc lột chống sự
chuyên chế của chế độ Sa hoàng và sự lộng quyền của cảnh sát. Nói cách
khác là những năm tình thế cách mạng.
Trong hoàn cảnh nóng bỏng ấy, trước sự rạn nứt của mọi nền móng xã hội
và bóng dáng của cuộc cách mạng xả hội đã hiện rõ, đau đớn nhìn thấy
những đau khổ tột cùng của nhân dân, Dostoievsky đã viết tác phẩm lớn
nhất của ông về tình trạng hỗn loạn xã hội khúc xạ qua sự tan rã gia đình,
về sự tìm kiếm "ý nghĩa của tồn tại" ở những con người đại diện cho các
thế hệ thuộc quá khứ, hiện tại và tương lai của nước Nga, về những đau khổ
vô lượng của nhân dân, về những con đường có thể có để đi đến hoà đồng
xã hội.
Trước khi bắt tay vào viết tác phẩm mà thật ra ông đã ấp ủ ý đồ từ nhiều
năm trước, Dostoievsky đã linh cảm thấy mình nắm bắt được một đề tài
xứng đáng với tầm vóc của mình. Ông viết: "Ít khi tôi gặp trường hợp nói
lên được những điều mới mẻ, đầy đủ, độc đáo như thế này". Tiếp đó là quá
trình làm việc hết sức căng thẳng. Trong một lá thư đề ngày 23-7-1879, ông
viết: "Cuốn tiểu thuyết tôi đang viết (Anh em nhà Karamazov) hiện thời
nuốt hết mọi sức lực và thời giờ của tôi… Tôi viết không hối hả, không vội
làm cho xong việc, sửa đi sửa lại, gọt tỉa, tôi muốn tận tâm hoàn tất tác
phẩm, bởi vì chưa hề có tác phẩm nào mà tôi nhìn nhận một cách nghiêm
túc hơn tác phẩm này".
