– Bạn thân mến ơi, tôi chỉ làm có việc ấy thôi. Ta sẽ quên cả thế giới,
bám lấy một thứ thôi, vì đấy là hạt kim cương rất quý giá; một tâm hồn như
thế đôi khi đáng giá cả một chòm sao. Chúng tôi có số học của chúng tôi.
Thắng lợi thật quý giá. Một số người trong bọn họ, thề có Chúa chứng giám,
không kém phát triển hơn cậu đâu, tuy cậu không tin: trong cùng một lúc họ
có thể chiêm ngưỡng vực thẳm tin và không tin như thế, thực ra đôi khi có
cảm tưởng rằng chỉ một sợi tóc nữa thì con người “lộn tùng phèo”, như diễn
viên Gorbunov
– Thế nào, ngươi rụt mũi lại rồi chứ?
– Bạn tôi ơi, – khách nói với giọng răn dạy, – rụt mũi vẫn còn hơn là
không có mũi, như mới đây một hầu tước mắc bệnh (hẳn là một chuyên gia
đã chữa cho ông ta) đã xưng tội với một cha dòng Tên. Tôi có mặt tại đấy,
thật là thú vị. “Hãy trả lại tôi cái mũi của tôi!” – ông ta nói và đấm ngực.
“Con ta ơi, – cha nói loanh quanh, – số phận tạo hóa an bài không sao biết
được, mọi cái đều được bù đắp và cái họa trông thấy đôi khi kéo theo cái lợi
vô hình phi thường. Nếu số phận khắc nghiệt lấy mất của con cái mũi thì
con có cái lợi suốt đời không bị ai trách là bị phỉnh mũi
” – “Thưa Đức
cha, đấy không phải là sự an ủi! – Hầu tước tuyệt vọng kêu lên. – Trái lại,
con sẵn lòng hân hoan ngày nào cũng chịu phỉnh lừa, cứ thế suốt đời, miễn
là cái mũi ở chỗ thích hợp!” – “Con ta ơi, – linh mục thở dài, – không thể
đòi mọi phúc lợi luôn một lần, như thế là kêu ca Thượng đế, mà Thượng đế
dù có thế cũng không quên con đâu. Vì thế con kêu la như ban nãy con vừa
kêu la rằng con sẵn lòng suốt đời bị lừa phỉnh thì như thế là gián tiếp mong
muốn của con đã thành sự thực: vì mất mũi tức là dù sao con cũng đã bị
phỉnh lừa...”
– Khỉ, thật là ngớ ngẩn! – Ivan kêu lên.
– Bạn tôi ơi, tôi muốn làm cậu vui cười thôi, nhưng xin thề rằng đấy là
nghi nghĩa thần học đích thực, và xin thề rằng tất cả đều đúng nguyên xi như
tôi đã trình bày. Chuyện xảy ra mới đây thôi và làm tôi khá rầy rà. Một
