Sơ đồ XX
Cuộc chiến ngày 9 tháng 4 thực chất chỉ là một cuộc đấu pháo. Con tàu
mang tên Caton, được trang bị 64 khẩu đại bác của Pháp (d), bị thương
nặng, phải vào đảo Guadeloupe; hai tàu Anh cũng bị hỏng hóc, nhưng đã
sửa chữa được mà không cần rời đội hình. Như vậy, quân Anh có lợi thế
hơn. Mỗi người đánh giá khả năng lãnh đạo của bá tước De Grasse một
cách, nhưng sự khác biệt cũng dựa trên cơ sở của nguyên tắc mà chúng ta đã
thảo luận bên trên; mục tiêu cuối cùng hay cơ hội đánh tan hải đoàn địch
quyết định hành động của vị đô đốc chỉ huy. Sự kiện như sau: 16 tàu Anh,
tức là toàn bộ hậu quân và 4 ở trung quân (Vị trí II, C) không thể bắn được
bất cứ phát nào. Còn phía Pháp, rõ ràng là tất cả mọi chiếc tàu, từ chiếc đầu
tiên đến chiếc cuối cùng, đều có thể tham chiến. Ban đầu 8 hay 9 tàu Anh
phải đối đầu với 15 tàu Pháp. Nhưng cuối trận đánh, 20 tàu Anh đối đầu với
33 tàu Pháp, và tỉ lệ này giữ nguyên trong suốt 4 giờ đồng hồ. Như vậy là,
De Grasse gặp đối thủ mạnh hơn mình, it nhất là về số lượng; nhưng Trời đã
phù hộ ông, hạm đội đối phương bị chia làm hai, một nửa không tham chiến
được, ông ta được lợi thế về chiều gió, lại có một tập thể thuyền trưởng tuyệt
vời. Tại sao ông ta lại không dùng 15 chiến thuyền của mình tấn công 9
chiến thuyền của Hood, mỗi chiến thuyền trong 6 chiếc ở hậu quân của Anh
đều bị hai thuyền của mình tấn công từ hai bên? Nếu 9 chiếc này đều bị
đánh cho tơi tả thì cuộc chuyển quân sau đó của Rodney sẽ bị tê liệt hoàn
toàn. Trong trận thất bại sau đó ba ngày, Pháp chỉ mất 5 chiến thuyền mà
thôi. Nhưng toà án hải quân xem xét vụ này, đã trình bày học thuyết của
Pháp bằng những lời lẽ như sau: “Quyết định chỉ đưa một phần hạm đội của
mình tham chiến có thể được coi là hành động khôn ngoan của ngài đô đốc,
nhằm đạt được mục đích cuối cùng của chiến dịch”, về việc này, một cây bút
chuyên nghiệp của Pháp nhận xét rằng, nếu đằng nào cũng phải tấn công thì
khôn ngoan nhất là tấn công bằng toàn bộ sức mạnh của mình, để cho từng
con tàu bị ít tổn thất nhất. Rốt cuộc, bất kì con tàu nào bị mất cột buồm thì
toàn thể hạm đội cũng phải giúp đỡ và như vậy là không thể trở lại vùng có
gió được.
