còn vương trên những hải đoàn đã kiệt sức của Suffren và Hughes, lúc này
đang thả neo sau trận đánh ác liệt ở gần Ceylon, thì những tia sáng đầu tiên
của một ngày mới đã lại chiếu sáng khúc mở đầu của vụ xung đột giữa
Rodney và De Grasse
. Căn cứ vào kết quả thì đây là trận hải chiến vĩ đại
nhất của thế kí này, nó cũng có ảnh hướng rất lớn đối với tiến trình lịch sử,
mặc dù không có ảnh hưởng quyết định như đáng lẽ nó phải có. Trận đánh
diễn ra trong hoàn cảnh bất bình thường, mặc dù sự chói sáng của nó, ở mức
độ nào đó, có vẻ hơi giả tạo, và đặc biệt là cuộc chuyển quân – được người
đương thời coi là rất dũng cảm và có tính quyết định: “cắt đứt đội hình”.
Cần phải nói thêm rằng, có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau về cuộc đụng
độ này và một loạt tiểu tiết do những người chứng kiến đáng tin cậy cung
cấp tỏ ra lộn xộn và mâu thuẫn, chủ yếu là do gió không ổn định, cho nên
bây giờ chẳng thể làm được gì ngoài việc làm rõ chúng bằng một bản mô tả
đầy đủ. Mặc dù vậy, có thể trình bày những đặc điểm quan trọng với một sự
chính xác khá cao, và điều đó sẽ được chúng tôi làm trong một bản phác
thảo ngắn sau đây, bản phác thảo này sau đó có thể được gắn thêm tiểu tiết,
làm cho bức tranh vĩ đại này có thêm màu sắc, thêm sống động và thú vị.
Trời vừa sáng
(khoảng 5 giờ 30) hạm đội Anh – ra đi từ 2 giờ sáng,
đang được gió đông nam
thổi vào sườn bên phải, hướng nam, mạnh hơn so
với bình thường vào giờ này (Sơ đồ XXI, A) – cách đảo Các Thánh 15 dặm
và đi theo hướng bắc-đông bắc, cách quân Pháp 10 dặm, trong khi quân
Pháp đi theo hướng đông bắc. Đội hình quân Pháp, do những sự kiện vào
đêm hôm trước, khá rời rạc, khoảng cách giữa những chiếc thuận chiều gió
hay những chiếc nằm ở cực đông với những chiếc nằm cuối chiều gió
đó có chiếc kì hạm Ville de Paris, là 8 hoặc 10 dặm. Lo lắng cho Zélé làm
cho vị đô đốc cùng với những chiếc tàu đi với ông không căng hết buồm, họ
đi theo hướng nam, gió thổi vào mạn trái (A). Quân Anh, được gió thổi vào
mạn phải, lợi dụng chiều gió, quay mủi về hướng đông-đông bắc và trời
rạng thì nhìn thấy quân Pháp “trải rộng theo hình cánh cung dưới chiều gió,
một chiếc trong đội hình của ngài De Grasse (chiếc tàu mang tên Zélé) đang
được một tàu khu trục kéo, ở ngay phía dưới chúng tôi (a), cột buồm mũi và
