của một nhân vật có chức trách không chỉ khiến cho chính anh ta phải chịu trách
nhiệm, mà cả thủ trưởng của anh ta nữa. Ở trong các loại công ti hay công ti cổ
phần thì không chỉ có các nhân vật trực tiếp thực hiện việc giao dịch phải chịu
trách nhiệm vật chất, mà cả những người tham gia nhóm này cũng phải cùng
chịu.
Tuy nhiên, tất cả những chuyện này thường được ý thức như chuyện ngoại
lệ của nguyên tắc chimg về trách nhiệm đạo đức cá nhân, hoặc là như hệ quả dẫn
xuất từ nguyên tắc ấy ở những nơi mà các trách nhiệm cá nhân ấy chồng chéo
nhau trên thực tế. Ý nghĩa mang tính nguyên tắc của khỏi nguyên trách nhiệm tập
thể bộc lộ ra chỉ ở nơi nào mà đời sống đạo đức được xác định bỏti động cơ tình
thương yêu. Như vậy, các bậc cha mẹ tự cảm thấy mình phải chịu trách nhiệm về
mọi chuyện không tốt ở trong con cái của họ hay do chúng thực hiện, vì họ nhìn
thấy các hiện tượng của điều ác ở trong con cái họ như kết quả tội lỗi hay sơ suất
nào đó của chính mình, sự giáo dục chưa tốt của họ - tóm lại, là kết quả của vi
phạm nghĩa vụ tình thương yêu còn cái hay việc thi hành cẩu thả nghĩa vụ đó.
Trong liên minh của tình bằng hữu và tình thương yêu với sự mẫn cảm đạo đức
thì mỗi thành viên của nó kết tội bản thân mình trong mọi trá ngụy len lỏi vào
mối quan hệ - ngay cả ở chỗ mà lỗi lầm trực tiếp nằm ở nơi thành viên khác; anh
ta tự hỏi mình, tội lỗi nào của anh ta, sơ suất nào của anh ta đã là ngọn nguồn của
cái ác len lỏi vào tâm hồn của thành viên khác khi giao lưu.
Ý thức này được đạo đức học Kitô giáo đặt cho một cơ sở mang tính nguyên
tắc phổ quát. Vì rằng nghĩa vụ phổ quát cao nhất của Kitô hữu là tình thương yêu
đối với những người gần - đối với mỗi người và đối với mọi người, - vì rằng
trong mọi suy nghĩ anh ta phải lo giúp đỡ và cứu độ cho người gần, nên anh ta ý
thức bản thân mình gián tiếp chịu trách nhiệm vì mọi điều ác, vì mọi đau khổ,
mọi thiếu thốn ở cõi trần gian - vì mọi thứ không hoàn hảo, tội lỗi đang có ở thế
gian này. Vì anh ta ý thức mọi điều ác hay tai họa như thế như là kết quả sơ suất
của mình trong việc hoàn tất nghĩa vụ tình yêu thương. Trong rất nhiều trường
hợp cả ở cuộc sống riêng tư cũng như đời sống chính trị- xã hội, ngay cả ở bên
ngoài ý thức Kitô giáo rành mạch, chúng ta cũng thường có được cảm xúc ấy về
trách nhiệm tập thể, nói chính xác hơn là cảm xúc về trách nhiệm của tôi hay của
chúng ta trước cái ác đang ngự trị trên cõi trần gian do lỗi trực tiếp của những kẻ
khác. Chúng ta tự bảo: “Lẽ ra tôi phải thấy trước được điều này và đối kháng lại
nó ngay từ đầu, và nếu như điều này đã không xảy ra thì sự cẩu thả của tôi, thái
độ không chú ý của tôi tới chuyện đó phải chịu lỗi ở trong cái ác do những kẻ
khác thực hiện, - không đủ tình thương yêu thực sự đối với những người gần hay
