được trả lại đúng chỗ đứng xứng đáng.
Tolxtoi viết: "Mục đích nghệ sĩ không phải là giải quyết hoàn toàn đúng
đắn một vấn đề đặt ra, mà chỉ bắt buộc người đọc yêu cuộc sống dưới mọi
hình thái, mà những hình thái này lại vô tận. Nếu người ta bảo tôi cần viết
cuốn tiểu thuyết chứng minh những tư tưởng xã hội của tôi là đúng, tôi sẽ
không chịu bỏ phí hai giờ để viết quyển truyện như vậy; nhưng nếu người
ta bảo cái tôi viết ra sau hai mươi năm sẽ được những người hiện giờ còn là
trẻ con đọc, họ sẽ vừa khóc vừa cười trong khi đọc, và quyển truyện sẽ làm
họ yêu mến cuộc sống thì tôi sẽ hiến tất cả cuộc đời và sức lực trí tuệ để
làm việc đó". Câu này bộc lộ rõ chỗ yếu và chỗ mạnh của nhà nghệ sĩ kiêm
nhà tư tưởng Tolxtoi.
Trong Anna Carenina, ông đã nghiêm khắc lên án lối sống ăn bám, áp bức
nhân dân và có nhiều suy nghĩ sâu sắc về số phận dân tộc Nga. Nhưng ông
không đủ sức chỉ ra hướng đúng đắn giải quyết những vấn đề to lớn đặt ra
trong cuốn truyện và trong cuộc sống ở thời đại đó. Ông đã giải phóng cho
Anna khỏi cuộc sống giả dối, tù túng nhưng rồi lại đưa nàng vào cõi chết.
Bước đường tư tưởng nhân đạo của Levin cuối cùng lại chui vào chủ nghĩa
duy thiện thần bí và phản động. Đúng như V.I Lenin nhận xét: "Những mâu
thuẫn trong tư tưởng của Tolxtoi là một tấm gương thực sự phản chiếu
những điều kiện mâu thuẫn trong đó đã diễn ra sự hoạt động lịch sử của
nông dân trong quá trình cuộc cách mạng của chúng ta... Mô tả thời kỳ lịch
sử đó trong đời sống ở Nga, L. Tolxtoi đã biết đề ra trong các tác phẩm của
mình biết bao vấn đề to lớn, ông đã có thể đạt tới một nghệ thuật khá mạnh
mẽ khiến những tác phẩm của ông đã chiếm hàng đầu trong văn học thế
giới... Trong di sản của nhà nghệ sĩ thiên tài đó để lại, có cái không chìm
vào dĩ vãng, có cái thuộc về tương lai"(4).
---------------
(1) Về tiểu sử của tác giả, xin xem lời giới thiệu cuốn Chiến tranh và Hòa
bình. Nhà xuất bản Văn hoá, Hà Nội, 1961.
(2) V.I Lenin: Bàn về văn học nghệ thuật, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội,
