hiểu quá khứ, nó lại chứa đựng những yếu tố hướng dẫn tận trong tiềm thức
những nhà nghiên cứu về thời đã qua của đất nước. Ví dụ biên giới phía bắc
giáp với Trung Quốc đã khiến các học giả hai nước giành giật quyền làm
chủ các trống đồng tiên khởi, giống như là các đường ranh ấy đã được vẽ ra
để phụ thuộc vào các lập luận ngày nay vậy. Biên giới quy định vùng thống
thuộc là kết quả vận hành lịch sử lúc nổi rõ, lúc chìm lắng của các tập đoàn
tiếp giáp nhau. Cho nên cái u lồi qua phía tây của các tỉnh Hòa Bình, Thanh
Hoá, Nghệ An ngày nay có được chính là nhờ những dòng vua ngự trị nước
Việt từ thế kỉ XV đã phát khởi ở quanh vùng ấy. Không biết thì hãy đọc
Lam Sơn thực lục
để nghe chính lời người chủ thời đại nói về Ai Lao: “…
lấy đất đai của nó làm nơi chứa quân của ta…” Vì lẽ đó khi nhìn thấy biên
giới miền đông bắc có cánh cung lõm về phía nam thì ta hiểu được áp lực
của Trung Hoa đè về phía ấy trong ý thức muốn chiếm lại thuộc địa xưa
qua con đường xâm nhập quen thuộc từ thời cổ. Đó là biên giới xê xích của
hai châu Giao, Quảng thời thuộc trị qua kèn cựa tranh chấp mà ưu thế lấn
lướt là thuộc về phía Bắc. Chính sự giao tiếp liên tục giữa hai nước về
hướng này khiến biên giới ở đây được rõ ràng hơn phía tây bắc, mù mờ
hơn, gây nhiều tranh cãi hơn.
Biên giới phía tây dọc Bình Trị Thiên hẹp lại khiến con đường Hồ
Chí Minh trong cuộc chiến vừa qua phải băng qua đất Lào, biên giới ấy là
dấu vết phân biệt sinh hoạt vùng đồng bằng quen thuộc của dân Việt tách ra
với dân miền sơn cước, như khi Lê Quý Đôn phân biệt Man thượng, Man
hạ, hay khi Nguyễn Thân lập lũy Trấn Man vào nửa sau thế kỉ XIX trên
vùng tây Quảng Ngãi. Phần phình ra phía Tây Nguyên là công trình lấn
lướt đất Lào của người Pháp khi phân định ranh giới cho 5 “nước” Đông
Dương của mình, cốt ý giành lấy một hậu phương sản xuất cho các cửa
biển phía đông. Biên giới phía nam, tây nam là công trình của các vua chúa
Nguyễn nhưng lại cũng có bàn tay người Pháp vẽ nên vào lúc cuối.
Cũng chính bàn tay người Pháp với lực lượng hải quân lớn đã đẩy
xa biên giới phía đông đến quần đảo Trường Sa nơi các tên Itu-Aba,
Spratley… Triều đình Việt xuất thân từ “miền Dưới” như Trần, vẫn chỉ chú
