thế lực bên ngoài như đã nói. Tiến trình thu tóm quyền lực của các ông vua
đầu khiến các cựu “hương ấp quan” này im tiếng nhưng với thời gian, họ
gượng dậy gây quấy đảo loạn động ban đầu bên trong triều đình. Và cũng
lại khác Trung Quốc, ở đây chỉ là sự gượng dậy nên họ không đủ thế lực để
cướp chính quyền. Gốc gác phần lớn nhỏ bé của họ khiến họ lo o bế phục
vụ, kèn cựa theo tình thế hơn là tìm vây cánh để tính chuyện lật đổ.
Các họ Quách (có Lí Thường Kiệt), họ Tô (Tô Hiến Thành) chỉ là
những họ bám theo quyền lực của Lí, có thể từ lúc ban đầu nhưng theo với
thời gian đã nổi lên bền dai hơn họ Đào của Đào Cam Mộc, người gây cơ
nghiệp cho Lí Công Uẩn chẳng hạn. Những tông tộc bên lề trung châu chỉ
lo giữ đất mình, khi chịu làm quan trong triều thì tuy có dáng nắm quyền
bính nhưng thật ra là ở thế yếu như Lê Văn Thịnh, Lưu Khánh Đàm đã nói
– kể cả Mạc Hiển Tích của họ Mạc có những người cùng bộ tộc bị truy
đuổi hồi đầu đời. Trường hợp họ Phùng, thấp thoáng thấy lúc đầu với Viên
ngoại lang Phùng Chân đi sứ Tống (1014), với Điện tiền chỉ huy Phùng
Lộc cùng dòng họ Đinh chống đối, bị giết (1041) nhưng còn Phùng Trí
Năng cầm quân đánh Ai Lao (1048), cuối cùng có Phùng Tá Chu giữ vai
trò quyết định trong việc thuyết phục họ Trần chiếm quyền (theo nhận xét
của Ngô Sĩ Liên.) Những họ tên người liên tiếp đó, có lúc đã khác địa
phương tuy không được ghi dấu vết liên hệ nhưng cũng gợi ý về vai trò
thực tế của các tông tộc cũ gần kinh đô. Như họ Đỗ trên địa vực có tên là
Vùng (họ) Đỗ / “Đỗ Động” đã nói. Tập họp thất bại khi chống đối Đỗ Anh
Vũ năm 1150 có phò mã Dương Tự Hưng bên lề trung châu, và Đàm Dĩ
Mông sau này (1210), xuất sắc trong nhận định thời thế, làm cha vợ vua mà
vẫn còn bị một người họ Đỗ (Đỗ Anh Triệt) mắng chửi và sử quan theo hùa
chê trách. Họ Đỗ lúc nổi bật, lúc chìm lắng nhưng hiện diện bền dai thật
nhiều suốt triều Lí. Từ lúc đầu, những khi Thái Tổ, Thái Tông thu xếp khi
lên ngôi, các quan chức đều có người họ Đỗ. Đỗ Giản có mặt trong lần
phong chức đầu tiên của Lí Thái Tổ giữa phần lớn là thân thuộc, người phe
cánh của vua, rồi với đời sau, Đỗ Hưng đã lọt vào vòng Thân vương ban
(1039) tột đỉnh để thêm một bằng chứng về thế lực lâu dài của họ.
