Các sự kiện về sau chỉ có tính cách nối tiếp trên đà suy sụp của Tây
Sơn: Quang Toản ở Đông Kinh đổi niên hiệu là Bảo Hưng, mang quân
đánh trận cuối trên luỹ Trấn Ninh đầu năm Nhâm tuất (1802) để cho lịch sử
ghi thêm tên Bùi Thị Xuân, danh tướng chứ không phải là bà chủ thu lúa
ruộng. Toàn bộ vua quan Quang Toản đầu hàng, tự tử, bị bắt để Nguyễn
Ánh tiến vào Đông Kinh (20-7-1802). Tàn quân Tây Sơn ở Quy Nhơn vây
chết Võ Tánh nhưng thiếu lương, phải bỏ thành, đi vòng đường thượng đạo
ra Bắc cũng không cứu vãn được tình hình. Quân tướng tan rã, Trần Quang
Diệu, Vũ Văn Dũng chỉ còn có thể tỏ khí khái của con nhà tướng khi nằng
nặc đòi được diện kiến Nguyễn Đức Xuyên, viên tướng chỉ huy tượng quân
đã cùng họ tranh chiến suốt ba năm trường mà chưa thấy mặt.
Triều đình của tập đoàn các lái Quy Nhơn vừa bị xô đổ. Một triều
đại khác lên thay thế, mang dạng vừa cũ vừa mới. Cũ vì là tiếp tục dòng dõi
của những người ngự trị trên vùng đất họ đã có mặt trên hai trăm năm. Mới
là vì cương vực lãnh thổ thuộc quyền đã lớn rộng hơn trước cho nên chức
phận không những đã cao hơn mà lại không còn ai tranh cãi về mặt chính
thống nữa, để có thể xoá tên nước cũ từng hiện diện cả ngàn năm và đặt tên
mới cho thần dân của mình. Thế nhưng người cầm một cánh quân ra Bắc
với danh hiệu Bình Tây Tướng quân lại là một tướng Ngụy Tây. Phu quét
chợ, lính đẩy xe, con cháu các lái Quy Nhơn và đồng dạng, vào làm quan
trong triều mới khiến “triều sĩ” Nguyễn Viên Bắc Hà lên tiếng chống đối,
không nghĩ rằng mình cũng chỉ là kẻ đứng ngoài, mới vừa nhập bọn. Và
cũng không nghĩ ra rằng ông chính là đại diện cho một khuôn thức tổ chức
mà triều mới sắp đi vào cho sít sao hơn, đúng với tình hình chung của khu
vực Á Đông lớn rộng. Bá Đa Lộc đã chết, Hoàng tử Cảnh cũng đã chết, các
ông Chaigneau, Vannier… đã có họ Nguyễn, mang tên Thắng, tên Chấn
mặc võ phục vào chầu vua, mua đất cất nhà ở Kinh đô… cuối cùng nếu
không bị đẩy ra ngoài thì cũng sẽ tan biến trong xứ sở họ phục vụ. Sự hiện
diện của những người như họ ở vùng đất này là nguyên nhân của những
đảo lộn dữ dội trong hơn ba mươi năm qua, còn kết thúc của họ lại như là
minh chứng cho sự thất bại của lớp người họ đã góp phần đánh đổ. Nhưng
