BẢO ĐẠI, HAY LÀ NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA VƯƠNG QUỐC AN NAM - Trang 68

và sâu sắc Các viên chức Pháp dần dần thay thế quan lại cũ: Thuế má, công
chính, hộ tịch. Chính quyền thuộc địa bao trùm lên quyền lực của nhà nước
phong kiến. Nước Việt Nam bị chia nhỏ thành ba miền riêng biệt Bắc Kỳ ở bắc,
Trung Kỳ ở trung và Nam Kỳ ở nam.
Trước mắt phải giữ lại bộ mặt một nhà nước quốc gia. Chính quyền bảo hộ chủ
trương giao cho một ít quyền hành cho quan phụ chính còn lại là Nguyễn Văn
Tường. Ông này có nhiệm vụ tổ chức một chính phủ hoặc giống như là một
chính phủ.
Nhưng biện pháp đề ra không đem lại kết quả. Nhân dân muốn có vua của mình,
coi thường ông vua do tướng Pháp chỉ định bởi lẽ chính tướng Pháp tự ý lập vua
không hỏi ý kiến Paris. Ngai vàng, Thiên tử, Vương quốc, tất cả những chuyện
nhảm nhí đó đều trong tay tướng Pháp De Courcy xử lý mọi việc.
Còn triều đình? Chỉ còn là một cái bóng của triều đình vì những người ưu tú
trong triều đã rời bỏ kinh thành ra đi với vua Hàm Nghi. Triều đình vẫn ở trong
Đại nội nhưng chỉ gồm do một số quan đại thần tán thành việc khai hoá của
người Pháp.
Huế nay là một thành phố chết. Từ nay các Hoàng đế chỉ là sản phẩm của người
Pháp. Các Hoàng đế An Nam không cai trị, không quyết định việc gì hết.
Nhưng lại làm tê liệt, ngăn chặn chính sách của chính quốc đem sức ỳ và sự
chậm chạp để đối lập với các dự án của Paris. Điều này kéo dài đến cuối thể kỷ
cho đến khi Paul Doumer làm Toàn quyền. Ông này về sau làm Tổng thống
Cộng hoà Pháp. Còn ở Đông Dương ông lập ra Phủ Toàn quyền của Liên bang
Đông Dương, được hưởng một ngân sách dựa vào thuế thu trên toàn bộ các đất
đai do Pháp thống trị ở Đông Nam Á.
Từ nay vua và các quan thượng thư chỉ còn một phần nhỏ trách nhiệm trị dân
điều hành đất nước.
Đúng ra không còn là chế độ bảo hộ mà là một sự cai trị trực tiếp chặt chẽ và
quá tỉ mỉ.
Vậy giữ lại một triều đại không có đối tượng để cai trị, không chức năng điều
hành để làm gì? Dân chúng Việt Nam nay bị chia rẽ. Một số thừa nhận Pháp bảo
hộ, tán thành thừa nhận Pháp và ủng hộ Pháp như trước đây nước Pháp có các
ông vua "bình thường". Còn những người khác có tinh thần quốc gia thì muốn
đánh đổ chế độ bảo hộ Pháp tiếp tục đấu tranh để xoá bỏ chế độ quân chủ.