BÃO TÁP CUNG ĐÌNH - Trang 225

hang động. Việc tổ chức bộ máy nhà nước, đều nhất loạt nằm trong tay một
viên đô giám. Từ châu quận lên đến triều đình đều theo đó mà làm. Vua là
một tổng đô giám. Mọi việc còn đơn sơ lắm. Vì sao vậy? Là vì dân trí còn
mù mờ. Ngay cả những người đứng đầu bộ máy nhà nước cũng mù mờ,
chữ nghĩa chẳng có, lễ giáo cũng không.
Sang đến nhà Lý, cõi bờ mở rộng. Văn hiến tỏ sáng. Kỷ cương lễ nghĩa rõ
ràng. Thế nước đã vững, đủ sức hùng cứ một phương. Có thể sánh ngang
với nước lớn lân bang. Hóa nên kinh sư phải là nơi giữa thanh thiên bạch
nhật. Là nơi tụ hội của bốn phương. Do đấy nhà Lý đã dời đô về thành Đại
La. Bộ máy hành chính lập tức được lập ra, để điều hành công việc quốc
gia. Các lộ phải chia nhỏ như thế thì quan mới sát dân, mới điều khiển được
dân. Ấy là bởi năng lực quan lại thời ấy còn có hạn. Nhiều người làm quan
mà chưa biết chữ. Việc sổ sách giấy tờ: sổ đinh, sổ điền, sổ binh, sổ lương,
tô thuế, mọi thứ giấy tờ phải tính toán, phải nhập tâm, mà châu to lộ lớn
kham sao nổi.
Thấy Thái tôn chăm chú lắng nghe, Trần Thủ Độ ngừng lời, chiêu một hụm
nước, lại nói:
- Tâu bệ hạ, triều ta, dựa trên các việc nhà Lý đã làm. Nhưng có cải biên đi
cho hợp với hiện tình đất nước. Ta đã lập được bộ máy từ làng xã đến triều
đình. Các chức sắc đều được chọn lựa chặt chẽ, lại được triều đình cấp cho
lương, bổng. Các xã quan đều là những người ít nhiều có chữ nghĩa. Các
quan lại từ châu, quận trở lên, phải là những người xuất thân có học. Bộ
máy của ta đã tinh vi, lại được người có học thức nắm giữ. Hóa nên gom lại
có lợi hơn. Vừa bớt được số chức dịch, vừa dựa vào đó để tổ chức các đơn
vị dân binh lớn, khi cần nhà nước điều động nhanh hơn. Lương thảo cũng
tập trung vào những kho đụn lớn hơn, tiện cho việc cung cấp hoặc chuyển
vận. Chia lại bộ máy không những tiện cho việc hành chính, mà còn tiện
cho việc dụng binh. Tâu bệ hạ, bấy lâu nay thần canh cánh lo việc nhà
Tống với việc quân Thát- đát dòm ngó. Mừng rằng bệ hạ đã đủ trí lực, tài
đức, thần xin thành thật tâu trình. Từ nay mọi việc trong ngoài: Phán, xử ra
sao xin trao lại để bệ hạ điều hành, thần không dám dự quyết nữa. Nếu bệ
hạ còn tin yêu, chỉ xin dự bàn. Duy có một việc, thần cho rằng thần cần