mãi mãi vẻ cao quý của mặt tiến khả ái và đáng kính của các giáo đường
“,
ông phát biểu cả một triết lý mới mẻ đối với tôi bằng những hình ảnh kỳ
diệu cứ như thể chính những hình ảnh này đã khơi dậy khúc nhạc thụ cầm
cất lên khi ấy và đem lại cho bè đệm một cái gì thật trác tuyệt. Một trong
những đoạn văn của Bergotte, đoạn thứ ba hay thứ tư mà nếu tôi tách rời
khỏi phần còn lại, đem đến cho tôi một niềm hân hoan không thể so sánh với
niềm hân hoan đã tìm được ở đoạn thứ nhất, một niềm hân hoan mà tôi thấy
mình cảm nhận tại một miền sâu thẳm hơn trong bản thân, rộng lớn hơn,
thuần nhất hơn, nơi các trở lực và ngăn cách dường như đã được gỡ bỏ. Đó
là vì, nhận ra lúc bấy giờ vẫn cái sở thích đối với các từ ngữ hiếm gặp, vẫn
cái tính nhạc chứa chan, vẫn thứ triết học lý tưởng từng là nguyên nhân thích
thú ở những lần khác mà mình không biết, tôi không còn có cảm tưởng đang
đứng trước một đoạn riêng biệt trong một tác phẩm nào đó của Bergotte, ghi
trên bề mặt tư duy tôi một hình ảnh tuyến tính đơn thuần, mà đúng hơn là
trước “đoạn lý tưởng” của Bergotte, chung cho tất cả các tác phẩm của ông,
được mọi khúc đoạn tương tự đến hòa đồng và đem lại cho nó một thứ bề
dày, một loại thể tích, nhờ đó trí óc tôi dường như lớn rộng hơn.
Tôi không hẳn là người duy nhất ngưỡng mộ Bergotte; ông cũng là nhà
văn được một bà bạn của mẹ tôi, rất am hiểu văn chương, ưa thích hơn cả;
cuối cùng để đọc cuốn sách mới xuất bản của ông, bác sĩ Du Boulbon khiến
bệnh nhân phải chờ đợi; và chính từ phòng khám của bác sĩ, và từ một
khuôn viên gần Combray mà tung bay một vài hạt giống đầu tiên của niềm
ưa chuộng Bergotte, chủng loại bấy giờ cực hiếm, ngày nay thành phổ biến
tràn lan mà ta gặp tinh hoa lý tưởng và thông thường của nó khắp nơi nơi,
tại châu Âu, châu Mỹ, thậm chí ở ngôi làng nhỏ bé nhất. Điều mà bà bạn của
mẹ tôi và, hình như cả bác sĩ Du Boulbon, yêu thích trước hết trong tác
phẩm của Bergotte, đó là, giống như tôi, vẫn đợt sóng triều du dương ấy,
những từ ngữ cổ xưa ấy, một vài từ ngữ khác rất giản dị và quen thuộc,
nhưng vị trí nổi bật mà ông đặt những từ ngữ này dường như phát lộ nơi ông
một sở thích đặc biệt đối với chúng; cuối cùng, ở những đoạn buồn, một sự
cộc cằn nào đó, một âm sắc gần như khàn đục. Và chắc hẳn bản thân ông
phải cảm thấy đó là nhưng nét duyên hấp dẫn nhất của mình. Bởi trong
