cuộc chiến khốn khổ ấy; đó là những kẻ điên rồ không hơn không kém; với
lại, họ chẳng còn giá trị gì hết, đó không phải những con người, mà là sư
tử.” (Với Françoise, việc ví một con người với sư tử, mà bác phát âm là sư-
ư-tử, chẳng có ý gì ca ngợi.)
Khúc rẽ qua phố Sainte-Hildegarde quá ngắn nên không nhìn được
cuộc diễu binh đến từ xa, và chính qua khe hở giữa hai ngôi nhà trên phố Ga
mà ta thấy những chiếc mũ cứng khác vẫn cứ phóng tới và lấp lánh dưới
nắng. Bác làm vườn muốn giá như biết được còn nhiều binh sĩ đi qua nữa
hay không, và bác thấy khát, vì nắng chói chang. Thế là đột nhiên, con gái
bác lao ra như từ một vị trí bị bao vây, phá vòng vây, đến được góc phố, và
sau khi đã liều chết hàng trăm lần đem về cho chúng tôi, cùng với một bình
nước dừa, cái tin là có đến một ngàn binh sĩ không ngừng đến từ phía
Thiberzy và Méséglise. Françoise và bác làm vườn, đã dàn hòa, bàn luận về
cách xử sự trong trường hợp có chiến tranh. Bác làm vườn nói:
“Bác thấy không, bác Françoise, giá như là cách mạng còn hơn, vì khi
họ tuyên bố cách mạng thì chỉ những ai muốn đi mới đi với cách mạng mà
thôi.”
“À! phải, ít ra tôi cũng hiểu được điều đó, nó ngay thực hơn.”
Bác làm vườn cho rằng khi tuyên bố chiến tranh người ta đình chỉ mọi
giao thông đường sắt.
“Ấy thế, để mọi người khỏi bỏ chạy mà”, Françoise nói.
Và bác làm vườn: “À! họ thật ranh ma”, vì bác không chấp nhận rằng
chiến tranh chẳng phải một kiểu trò ác mà Nhà nước định chơi khăm dân
chúng và, nếu như có phương tiện thực hiện, thì chẳng một người nào không
chuồn.
Nhưng Françoise vội vã đến với cô tôi, tôi quay lại với sách, các gia
nhân lại ngồi trước cửa nhìn làn bụi và cơn náo động mà những người lính
đã làm dấy lên giờ đây đang lắng xuống. Tạm yên ắng lâu rồi, mà một dòng
cuồn cuộn bất thường những khách dạo chơi vẫn còn khiến đường phố
Combray đông nghịt. Và trước mỗi ngôi nhà, ngay cả những nhà vốn không
