nếu người ta bảo tôi rằng các nhà siêu hình mà khi ấy tôi sẽ gắn bó không hề
giống Bergotte chút nào, có lẽ tôi sẽ cảm thấy nỗi tuyệt vọng của một kẻ si
tình định yêu trọn đời thế mà mọi người lại nói với anh ta về những tình
nương khác sau này anh sẽ có.
Một ngày Chủ nhật, tôi đang đọc sách ngoài vườn thì bị Swann làm
gián đoạn, ông đến thăm cha mẹ tôi.
“Cậu đang đọc gì thế, có thể ngó qua được không? Này, Bergotte à? Ai
đã chỉ cho cậu tác phẩm của ông ấy thế?” Tôi bảo ông rằng đó là Bloch.
“À! phải, cái cậu tôi đã gặp một lần ở đây, cậu ta rất giống bức chân
dung quốc vương Mahomet II do Bellini vẽ. Ồ! giống lạ lùng, cũng cặp lông
mày cong ấy, cũng cái mũi khoằm ấy, cũng hai gò má cao ấy. Sau này thêm
chòm râu nữa thì đúng là cùng một người. Dù sao mặc lòng cậu ta cũng có
khiếu thưởng thức, vì Bergotte là một đầu óc thú vị.” Và thấy tôi có vẻ xiết
bao ngưỡng mộ Bergotte, Swann vốn không bao giờ nói về những người
mình quen biết, bèn thực hiện một ngoại lệ vì lòng tốt, và bảo tôi:
“Tôi rất quen thân ông ấy, nếu cậu thích ông ấy viết vài chữ ở đầu cuốn
sách của cậu, tôi có thể đề nghị ông.” Tôi không dám nhận lời song lại đặt ra
cho Swann những câu hỏi về Bergotte. “Liệu ông có thể cho cháu biết diễn
viên nào được ông ấy ưa thích nhất hay không?”
“Nam diễn viên thì tôi không biết. Nhưng tôi biết là ông ấy không xếp
một nữ nghệ sĩ nào ngang hàng với Berma, ông đặt nàng cao hơn hết thảy.
Cậu đã xem Berma diễn chưa?
“Không, thưa ông, cha mẹ cháu không cho phép cháu đến nhà hát.”
“Thật không may. Lẽ ra cậu nên đề nghị với ông bà. Nàng Berma trong
vở Phèdre, trong vở Le Cid, thôi thì chỉ là một nữ diễn viên cũng được,
nhưng cậu biết đấy, tôi không mấy tin ở ‘đẳng cấp!’ của các nghệ thuật”; (và
tôi để ý thấy – vì điều này nhiều lần từng khiến tôi kinh ngạc trong những
cuộc trò chuyện của ông với các chị em của bà tôi – là trong lúc ông nói về
những điều nghiêm túc, thì khi sử dụng một từ ngữ dường như bao hàm một
ý kiến về một vấn đề quan trọng, ông chú ý tách riêng từ ngữ ấy ra trong
