BIÊN HÙNG LIỆT SỬ - Trang 11

Vị tỉnh trưởng đầu tiên Việt Nam là ông Nguyễn văn Quí, Đốc phủ sứ (nhà
văn Thân Văn) được quân đội Nhật bổ nhậm vào trung tuần tháng ba năm
1945, dinh này mãi về sau nhường lại cho tướng tư lệnh Quân khu III. Tỉnh
học Biên Hòa dưới thời Gia Long được đặt tại thôn Tân Lại (Xã Tân
thành). Đến đời Minh Mạng, dời về thôn Bang Lân (Bình Trúc) quản đốc
hai phủ học Phước Long và Phước Tuy.
Sau trận bão lụt năm Thìn (1905), học đường Chasseloup Laubat bị ảnh
hưởng nặng, nên dời lớp đến trạm để tiếp tục học tại Biên Hòa, tạm trong
một trại lá cất ở phía đông. Sau đó được kiến trúc lại để làm trường Nguyễn
Du hiện nay.
Tôi xin ghi lại đây coi là để nhớ ơn thầy: ba ông đồ cuối cùng dạy chữ Nho
cho học trò lớp Tiếp Liên đã xong lớp nhứt, là ông thầy Trần Minh Đức,
con là ông Trần Văn Giáo, kế đó là ông Đốc Vĩnh. Phải kể thêm ông Đốc
Tam, ông Đốc Nga, đặc biệt thầy Tiếng mà bảy anh em tôi cùng lên học lớp
nhất với ông, bên cạnh các thầy năm Hải, thầy Chinh, thầy An, cô Lựu, cô
Lượm, cô Hữu, thầy Soái, thầy Thi, thầy Thời, thầy Tư, thầy Bổ, thầy
Khỏe, thầy Phách, thầy Lô, thầy Ngói đã góp công gầy dựng anh em chúng
tôi nên người, tôi cũng không quên tri ân cô mụ Ký là nhơn chứng đứng tên
trong khai sanh tất cả anh em chúng tôi...
Hồi đó, học sinh còn phải học làm vườn buổi chiều, có lẽ nhờ đó mà bây
giờ chúng tôi ai cũng thích làm vườn và không ai quên hai cây sa kê
(breadfruit) sau trường chỗ trường Tây gốc được quét vôi trắng.
Biên Hòa là một tỉnh lớn, trải dài từ Bù đăng Saray, Ba Biên Giới (Việt
Miên Lào). Sau 1954, Tổng Thống Ngô Đình Diệm phân hạt hành chánh
lại; miệt Lộc Ninh, Đất Đỏ, An Lộc thành tỉnh Bình Long. Bù Đốp, Bà Rá,
Sông Bé thành tỉnh Phước Long. Xuân Lộc, Định Quán thành tỉnh Long
Khánh, có con đường đồn điền cao su Suzannah, chạy qua Bình Ba, Bình
Giả, Phước Lể. Các làng di cư Gia Kiệm, Bùi Chu, Phát Diệm; Quận Đức
Tu thì có Hố Nai, Tân Mai I, Tân Mai II, Phúc Hải, Quận Công Thanh dọc
bờ Sông Đồng Nai lên đến thác Trị An, Đồng Nai Thượng, cũng có làng di
cư; Quận Dĩ An có con đường qua Thủ Dầu Một, chạy ngang làng Tân
Khánh nổi tiếng võ thuật, đàn bà dám đánh lại cọp, có hồ tắm suối thiên