BIẾT NGƯỜI - Trang 33

Ảnh hưởng của những bẩm chất thuộc cảm tính:
Lòng tham muốn là một bẩm chất quyết dịnh, nó là nguyên động lực mọi hành
động của con người. Nói rằng “Tư lợi dẫn dắt loài người” là một điều thừa. La
Rochefoucauld đã chẳng nói: “Đạo đức mất trong tư lợi cũng như con sông nào
rồi cũng trổ ra biển cả”. Nhưng bẩm chất tham muốn cũng có thể đóng vai trò tu
chính khi nó ảnh hưởng để tu chính sự thái quá của một bẩm chất khác.
Lòng nhân thường có tính cách tu chính hơn là quyết định. Những bậc ái nhân
hoàn toàn rất hiếm. Thánh Vincent de Paul, thánh Gandhi là gương sáng của
những cá tính bị lòng nhân chi phối. Văn nghiệp của Tolstoi cũng tràn ngập tình
yêu nhân loại.
Óc hợp đoàn vừa tu chính vừa quyết định. Nó chi phối ở những người diêm
dúa hay làm dáng, những thích nói, ham nói, những người hay khoe khoang,
khoác lác v.v…
Hoạt động tính là một yếu tố tu chính, nhưng nó có thể trở thành quyết định ở
những người say mê hoạt động. Chúng ta há chẳng thấy có người suốt đời mình
hướng về một mục tiêu: hoạt động, họ hành động để mà hành động và đôi khi
thiếu suy xét.
Cảm xúc tính khi thì bổ trợ, khi thì quyết định. Nó đóng vai trò tu chính khi nó
khích động một bẩm chất nào đó của cá tính chúng ta.
Do đó cảm xúc tính có thể ảnh hưởng đến người hoạt động làm cho họ đâm ra
cuồng nhiệt và ở một người giàu bác ái nó có thể gợi ra lòng thương hại.
Cảm xúc tính có tính quyết định trong việc đi tìm những thích thú tinh thần,
trong những công trình của nhà nghiên cứu, nhà bác học, nhà nghệ sĩ. Sự khích
động thường can thiệp vào những sinh hoạt tinh thần có tính cách thực tiễn hơn
là tư duy. Sự phối hợp của hai tính cách nói trên cũng thường thấy.
Cảm xúc tính dự vào, với tư cách là thành phần trong việc đi tìm những thú vui
xác thịt, từ thú vui lành mạnh do thể thao đem lại cho đến những thú vui về
nhục dục. Ở trường hợp sau, lòng tham muốn và sự khích động liên kết với cảm
xúc. Những sự đòi hỏi hạ cấp về sinh lý, không phải chỉ tùy thuộc lòng tham
muốn. Người đa cảm lắm khi cũng là người đa dục.

Ảnh hưởng của những bẩm chất thuộc trí tuệ: