BIẾT NGƯỜI - Trang 77

Trí tưởng tượng liền xen vào, chúng ta truy tưởng rút trong ký ức để nhớ lại
những vụ tai nạn tương tự mà chúng ta đã đặng chứng kiến, hoặc chúng ta thấy
kể trên báo. Chúng ta nhớ đến những thân thể bị đè bẹp, những cánh tay gãy,
những mảnh óc văng ra, những máu me đầm đìa. Việc truy tưởng này gợi ra một
tình cảm sợ sệt và một khí sắc lo âu, sợ hãi.
Lúc bấy giờ óc phán đoán lại xen vào để ước lượng biến cố vừa xảy ra. Có lẽ
tiếng xe đụng nghe rùng rợn thật, nhưng sự thiệt hại không bao nhiêu. Sau hết
chúng ta bước sang hành động, thí dụ chạy đến cấp cứu những nạn nhân hoặc đi
gọi cảnh sát.
Và đây là một thí dụ khác có thật, về một chu kỳ tâm lý đầy đủ. Lần nọ nhân đi
dạo theo ven bể, tôi thấy có đám đông người đang tụ tập và giữa đám đông ấy
có người kêu khóc ầm ĩ. Tiến lại gần, tôi mới rõ đó là một chàng thanh niên vừa
bị chết đuối và những người đang kể lể khóc than đó là cha mẹ của người bạc
phúc ấy. Những tiếng khóc than thảm thiết đó làm cho tôi phải xúc động (cảm
xúc) và mặt bỗng tái nhợt (phản ứng).
Trí tưởng tượng xen vào. Tôi tưởng tượng đến những mối đau khổ mà thân nhân
chàng thanh niên ấy trải qua, một gia đình đang xum họp bỗng chốc lại vắng
bóng một người, một cuộc đời tan vỡ và sụ truy tưởng ấy dấn dắt đến một tình
cảm sợ sệt, tôi nghĩ dại, nếu một tai nạn như thế xảy ra đến cho con tôi, và tôi
đâm ra lo âu.
Óc phán đoán liền dự vào, tôi ước lượng về biến cố ấy nhưng khác với thí dụ
trước, sự ước lượng này không kết thúc bằng một tác động. Nó lại dẫn dắt đến
một chu kỳ tâm lý khác: tôi liên tưởng đến thằng con tôi, tuy nó biết lội khá
nhưng tính hay liều lĩnh…
Như chúng ta thấy, thường khi một chu kỳ tâm lý này dẫn dắt đến một chu kỳ
tâm lý khác.
Những chu kỳ tâm lý theo lối này đặng gọi là chu kỳ hoàn bị đầy đủ. Nhưng
hiếm lắm. Thường khi một chu kỳ này nối tiếp, hoặc dẫm lên một chu kỳ khác.
Lắm chu kỳ lại không trải qua hết các giai đoạn mà ngưng lại ở một nửa. Song
luôn luôn nó diễn ra một cách hết sức nhanh. Điều nữa là sự quan trọng của
những sợi dây xích nôi tiếp này thường không đồng đều, nó còn tùy thuộc vào
sự dự phần của cảm tính hoặc trí tính.
Ngoài những chu kỳ đầy đủ này còn những chu kỳ đơn giản hơn mà sau đây