BÙI HỮU NGHĨA - Trang 12

khiết :
Thú câu
Danh lợi màng bao chốn cửa hầu
Thanh nhàn quen thú một nghề câu
Giăng đường chỉ mảnh dòng khơi lộng,
Thả miếng mồi thơm vực cạn sâu
Khói nước Ngũ hồ tình cả đẹp,
Gió trăng kho cũ cảnh riêng mầu
Bá vương hội cả dầu chưa gặp,
Thao lược này ai biết đặng đâu?
Về lại rạch Bà Đồ quê cũ, ông mở trường dạy học, bốc thuốc , làm thơ,
soạn tuồng và giao du với những bè bạn đồng chí hướng của mình như
Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị, Phan Tôn, Phan Liêm, Đỗ Thừa Luông,
Đỗ Thừa Tự…
Theo sách Biên Hòa sử lược, dù đã từ quan, nhưng BHN đâu nỡ ngồi nhìn
nhân dân lầm than, đất nước bị giày xéo, nên ngoài mặt ông lo việc dạy
học, nhưng bên trong ông thầm tham gia nhóm Văn Thân do Thủ khoa
Huân lãnh đạo chống thực dân.Khi khởi nghĩa bị phá tan, ông bị giặc bắt
giam vào nhà tù Vĩnh Long (1868).Sau nhờ Tôn Thọ Tường can thiệp nên
ông mới được tha.
Nói gọn lại BHN là một viên quan cương trực, thương dân nghèo, bênh vực
nguời hiền lành nên bị bọn quan lại biến chất trù dập. Là một nhà thơ yêu
nước, ông đã dùng ngòi bút của mình mượn đề tài vịnh vật, vịnh sử để phê
phán bọn bán nước , bọn xôi thịt và gửi gắm nỗi lòng mình .
Tuy đôi lúc trong thơ văn ông, cũng như nhiều nhân sĩ cùng thời không sao
tránh khỏi nỗi buồn hiu hắt của một nhà nho cảm thấy bất lực trước “cổ xe
vận mệnh” của non sông, của dân tộc đang trượt dài:
-…Tu mi tự đắc bá phu trưởng
Tái thượng sa đà niên hựu niên
(Vĩnh Thông đồn trấn)
Dịch nghĩa :
Kẻ mày râu lấy làm đắc chí hơn được nhiều người,