***
Bùi Hữu Nghĩa (BHN)là con ông Bùi Hữu Vị, sinh sống bằng nghề chài
lưới.Ngay thời nghèo khó, ông đã nổi tiếng hiếu học, có chí cao :
“Chở cá giang hồ trăm chợ đủ,
Ghe che phong nguyệt bốn mùa dư”
(Hạ bạc)
Thuở trai trẻ, ông được gia đình cho lên ở trọ nhà ông thủ hộ Nguyễn Văn
Lý, làng Mỹ Chánh, tổng Chánh Mỹ Thượng, Biên Hòa, thọ giáo với thầy
Nguyễn Phạm Hàm, tục gọi là Đồ Hoành.
Tháng 2 năm Ất Vị (1835) BHN đậu giải nguyên tại Trường thi Gia Định
và được ông Lý tỏ ý gả con là Nguyễn Thị Tồn cho, nhưng ông xin khất lại
chờ thưa qua cha mẹ. Một thời gian sau, BHN được bổ làm Tri huyện phủ
Phước Long tỉnh Biên Hòa và chính thức kết hôn với Nguyễn Thị Tồn.
II.Vụ án ở Láng Thé, Trà Vinh :
Là một người áo vải xuất thân nhưng trọng liêm sỉ, BHN bước chân vào
quan trường trong “buổi chiều mưa gió” của một vương triều rẽ chia, bất
lực…; với ít nhiều hụt hẩng.Và ông đã sớm nhận ra số lớn quan viên chỉ là
“lục lục thường tài cũng một mòi”; họ luôn chực hờ thâu tóm lợi riêng,
không mấy ai đáng mặt là rường cột của nước nhà:
“Đành cột không nên rường chẳng hạp,
Phải cơn nước lụt dấn thân bừa"
(Cây dừa)
Hoặc:
“Rường soi cột trổ chưa nên mặt,
Cao lớn làm chi bần hỡi bần!"
(Cây bần)
Trong khi đó vận mệnh của cả dân tộc đang chơ vơ bên bờ vực:
“ Non nước hãy còn đương bấy bá,
Đất trời sao nỡ khiến lay vay."
(Ngọa bịnh ngâm thơ)
