muốn biết rõ trước khi bàn bạc với ông…
Những công hàm mới đây của ông đã giải trình rõ ràng và tôi
rất hiểu cái mục đích cao cả mà ông đã tự đặt ra cho mình. Tôi
còn nói hơn thế nữa; nếu vào một thời điểm nào khác với cái
thời kỳ ảm đạm mà chúng ta đang sống hiện nay, chắc chắn
là tôi đã hết lời ca ngợi ông và có thể ủy thác cho ông thực hiện
những ý đồ chinh phục lớn lao ấy…
Tôi e rằng, từ xứ Viễn Đông mà ông đang ở hiện nay, ông
không nhìn rõ tình hình do đó mà đánh giá không được đúng
đắn, cái việc chúng ta phải tránh, không tiến hành bất cứ
một chuyện gì có thể gieo một chút lo ngại dù rất nhỏ cho nước
ngoài. Ông cũng có ít nhiều ảo tưởng sai lầm về tình hình tài
chánh của chúng ta.
“Còn về chính sách ngoại giao hiện nay: ta không có một
đồng minh nào cả!”
Tôi hiểu hết tất cả những cái hấp dẫn của công việc chinh
phục Bắc kỳ, thực chất nó là vấn đề thôn tính toàn cả nước
An Nam. Rất có thể, trong tương lai cuộc chinh phục đó sẽ
mang lại cho chúng ta một vương quốc tự trị như Ấn Độ thuộc
Anh. Có thể và chắc chắn là với phương tiện của riêng ông,
ông có đủ khả năng chiếm lấy Kẻ Chợ. Nhưng chiếm được
không thành vấn đề. Tổ chức, gìn giữ và bảo vệ mới là vấn
đề khó khăn, mới là vấn đề tốn kém.
Nam kỳ, như chúng ta có hiện nay, đã phải tốn hai chục triệu
francs. Ta thâu được mười lăm triệu. Vậy là còn năm triệu ngân
sách của tôi phải cáng đáng… Giá dụ với dự án của ông, ông cho
nó một quy mô không thể tránh được thì cuộc viễn chinh không
giới hạn đó sẽ tốn kém thêm cho chúng ta bao nhiêu nữa, nhất
