Ở
đây tại xứ Bắc kỳ, ông được dân chúng yêu mến đến nỗi
một người An Nam thuộc tầng lớp thượng lưu, bản thân rất có
uy tín nguyên là Kinh lược và hiện nay là đệ nhất phụ chánh
đại thần
, đã chủ động đến tìm tôi, sau ngày vua Đồng
Khánh mất và tuyên bố với tôi rằng việc chọn Hàm Nghi lên
ngôi dường như là điều chúng ta có nhiệm vụ thực hiện, rằng
việc lựa chọn này sẽ tự khắc giải giáp được rất cả những thủ
lĩnh các đội nghĩa quân đang gieo rắc điêu tàn lên khắp đất
nước.
Điều đó để chỉ rõ cho chúng ta thấy những lợi ích người ta có
thể hy vọng đạt được qua sự phối hợp đầu tiên này, cũng như
những mối lo ngại mà nó có thể làm nảy sinh cho chúng ta, và
nhất là cho những người bản xứ đã từng, tôi không nói là chân
thành tận tụy với sự nghiệp chúng ta – hiếm lắm, không hề
có – mà đã bị mang tiếng không hay vì chúng ta.
Phải chăng chúng ta đã thay đổi quyết định? Rồi Hàm Nghi
do chúng ta đưa lên ngôi, há chẳng vì thế mà sẽ bị mất uy tín
trước mặt những người thân thuộc tay chân của ông, trước vốn
là kẻ thù và vẫn là kẻ thù của chúng ta sao? Sau nữa, Hàm Nghi
mặc dù là người của chúng ta lựa chọn, liệu rồi có thành thật
liên kết với chúng ta chăng? Bao nhiêu câu hỏi vừa nghiêm
trọng vừa tối tăm mà chúng ta chỉ có thể trả lời bằng giả
thuyết và phải nghiên cứu trên mọi mặt của nó.
Vì vậy mà chúng ta mặc nhiên thống nhất với nhau rằng, dù
rốt cuộc chúng ta có chọn Hàm Nghi chăng nữa thì ngay từ
bây giờ, việc chỉ định Hàm Nghi lên ngôi vua không bao hàm
việc phải đưa ông trở về Đông Dương ngay tức khắc; rằng
sau khi đã thừa nhận ông, chánh phủ Pháp sẽ bảo đảm dành cho
ông những nghi thức vinh dự và một cuộc sống xứng đáng với
địa vị vương gia, nhưng sẽ hoãn việc hồi hương của ông đến
