Sau khi Gia Định thất thủ, Tự Đức giao cho quan Thượng thư bộ
Tài chính Nguyễn Bá Nghi làm một điều tra về tình hình chung của
Nam kỳ.
Nguyễn Bá Nghi vừa đến nơi liền cố gắng nghiên cứu những
điều kiện để ký với nước Pháp một hòa ước. Ông không giấu giếm
vua những ý định của mình; cuối cùng Tự Đức cho phép ông ta dâng
lên nhà vua những bản điều trần quyết định. Nguyễn Bá Nghi
nghĩ rằng trong vấn đề Nam kỳ, tốt nhất là sớm mở chung cuộc
đàm phán sáng suốt với những người đại diện của chánh phủ Pháp
để ký một hòa ước. Trong thời gian sớm nhất, ông dâng lên Tự Đức
một bản tường trình, trong đó chủ yếu, ông viết:
“… Nếu chúng ta tiếp tục chiến tranh với người Pháp, chúng
ta không thể đưa vào lực lượng hải quân của ta vì nó quá nhỏ
nhoi so với hải quân của họ, cũng không thể đưa vào bộ binh của
ta vì trong trường hợp rút lui, không thể tìm được một nơi ẩn
náu chắc chắn trên vùng thượng du.
Nếu chúng ta yêu cầu thẳng thắn với người Pháp đề ra
những điều kiện để ký kết một hòa ước có giá trị lâu dài thì có
thể hy vọng họ sẽ trả lại cho ta tỉnh Gia Định. Như vậy, chúng ta
sẽ có thể bằng một vài nhượng bộ không quan trọng, giữ vững
được sự thống nhất giang sơn của chúng ta chăng. Nếu trái
với điều chúng ta mong đợi, họ quyết chiếm đứt Gia Định
như một điều kiện tiên quyết của hòa ước đi chăng nữa thì như
vậy chúng ta cũng chỉ mất đi một tỉnh mà thôi. Đứng trước
những nguy cơ nghiêm trọng đang đe dọa chúng ta, chúng ta
không còn có quyền chần chừ nữa. Chúng ta định kéo dài
thêm một chiến tranh mà kết thúc sẽ là chúng ta mất nốt
toàn bộ Nam kỳ ư?...”
