làm đế trư?c nhữg dấ hiệ củ thờ đ?i. Toàn thếgiớ đ?u biế rằg, tệthủcự thả hạ hiệ
đng ngựtrịtrong các trư?ng đ?i họ ở Anh, và so vớ nhữg trư?ng đ?i họ đ thì các
trư?ng cao đ?ng ở nư?c Đ?c chúng ta vẫ còn là tố. Nhưg ởlụ đ?a, thậ chí ngư?i ta
cũg không thểhình dung đ?ợ chấ lư?ng nhữg tác phẩ củ các nhà thầ họ giỏ nhấ
ởAnh, và ngay củ mộ bộphậ các nhà khoa
họ
tựnhiên giỏ nhấ ở Anh nữ, là
nhưthếnào; ngư?i ta cũg không thểhình dung đ?ợ nhữg tác phẩ phả đ?ng mà nhan
đ? đ?ợ đ?ng đ?y rẫ trong các "Danh mụ sách mớ" hàng tuầ, là tồ đ?n nhưthếnào.
Nư?c Anh là quê hư?ng củ kinh tếchính trịhọ, nhưg tình hình củ môn khoa họ ấ
nhưthếnào trong giớ giáo sưvà các nhà chính trịthự tiễ? Họ thuyế tự
do thư?ng
mạ
củ A-đm Xmít đ thoái hóa
thành thuyế nhân khẩ củ Man-tút vớ nhữg kế luậ đên rồcủ nó. Nó chỉđ? ra mộ
hình thứ mớ, vă minh hơ, củ hệthốg đ?c quyề cũmà kẻđ?i diệ là đ?ng To-ri ngày
nay, nó đ tiế hành đ?u tranh có kế quảchốg lạ nhữg đề nhả nhí củ Man-tút, nhưg
cuố cùng vẫ lạ đ đ?n nhữg kế luậ củ Man-tút. Đu đu cũg là sựthiế nhấ quán và
giảdố, trong khi đ thì nhữg luậ vă kinh tếcó sứ thuyế phụ củ nhữg ngư?i xã hộ
chủnghĩ và mộ phầ là củ phái Hiế chư?ng nữ, lạ bịvứ bỏmộ cách khinh bỉvà
chỉtìm đ?ợ đ?c giảtrong các đ?ng cấ bên dư?i. "Cuộ đ?i củ Giê-xu" củ Stơrau-xơđ
đ?ợ dịh ra tiếg Anh. Không mộ nhà xuấ bả "đng kính" nào muố in tậ sách đ; cuố
cùng, nó đ?ợ xuấ bả thành nhiề tậ, mỗ tậ ba pen-ni, hơ nữ kẻxuấ bả lạ là mộ ngư?
i bán sách cổhoàn toàn thuộ vềhạg hai, nhưg rấ kiên quyế. Nhữg bả dịh tác phẩ củ
Rút-xô, Vôn-te, Hôn-bách và củ nhiề ngư?i khác nữ cũg gặ phả sốphậ nhưvậ. Hầ
nhưchỉcó nhữg đ?ng cấ bên dư?i là đ?c tác phẩ củ Bay-rơ và Se-li; không mộ
ngư?i "đng kính" nào dám đ? nhữg tác phẩ củ Se-li trên bàn củ mình, nế ngư?i đ
không muố phả chị cái tă tiếg đng sợnhấ. Kế quảlà: nhữg ngư?i cùng khổlà có
phúc, bở vì thiên quố là củ họvà thếgiớ này sớ muộ rồ cũg là củ họ.
Tạ nghịviệ, hiệ nay ngư?i ta đng bàn đ?n bả dựluậ củ sir G.Grê-hêm vềviệ
giáo dụ trẻem làm việ tạ các công xư?ng; theo dựluậ này ngư?i ta giớ hạ thờ gian
lao đ?ng củ trẻem, thự hành việ giáo dụ bắ buộ, còn việ giám sát nhà trư?ng thì
giao cho nhà thờquố giáo đ?m nhiệ. Dĩnhiên, dựluậ này đ gây ra mộ sựkích đ?ng
chung và lạ tạ ra cái cớcho các đ?ng phái đ? sứ vớ nhau. Đ?ng Vích dựđ?nh bác
bỏtoàn bộdựluậ, bở vì dựluậ gạ nhữg ngư?i không theo quố giáo ra khỏ công việ
giáo dụ thanh niên, và trong khi hạ chếthờ gian
lao đ?ng
củ trẻ
em, dự
luậ
đ?t các
chủ
xư?ng
vào
