cập đến điều đó, trừ trong các tác phẩm ở thời kỳ cuối của mình, cũng có thể thấy rõ ràng
không có điều đó người ta vẫn có thể thừa nhận xã hội ngày nay là hoàn toàn vô dụng và chỉ
bằng cách dựa vào sự phê phán giai cấp tư sản - tức là phê phán mối quan hệ qua lại bên
trong nó chứ không đề cập đến mối quan hệ giữa nó với giai cấp vô sản, - cũng có thể đi đến
kết luận về tính tất yếu của việc cải tạo xã hội. Cho tới nay, Phu-ri-ê vẫn là người duy nhất đã
tiến hành loại phê phán này. Phu-ri-ê bóc trần không kiêng nể sự giả dối của đám người đáng
kính trọng, sự mâu thuẫn giữa lý luận và thực tiễn của họ, sự trống rỗng trong lối sống của
họ, chế giễu cái triết học của họ, cái khát vọng của họ đối với perfection de la
perfectibilité perfectibilisante
1*
và auguste verité
2*
; Phu-ri-ê chế giễu cái "đạo đức trong
sạch" của họ, cái chế độ xã hội rập theo một kiểu của họ và đem đối chiếu chế độ xã hội ấy
với thực tiễn của họ, với doux commerce
3*
mà họ đã phê phán một cách khéo léo, với sự
hưởng lạc bừa bãi không đem lại hưởng lạc, với sự thông dâm có tổ chức trong hôn nhân, với
sự hỗn loạn phổ biến. Đấy là tất cả các mặt của xã hội hiện đại hoàn toàn chưa được đặt
thành vấn đề thảo luận ở Đức. Thực ra cũng có người đã bàn đến tự do luyến ái, địa vị của
phụ nữ, sự giải phóng phụ nữ; nhưng đi đến đâu? Đôi ba câu lung tung, mấy vị nữ học giả
khô khan, một chút loạn thần kinh và vài lời than phiền về sự loạn luân của người Đức - thật
là đầu voi đuôi chuột!
Người Đức trước hết nên tìm hiểu, dù là chút ít thôi, phong trào xã hội ở nước ngoài, thực
tiễn và sách báo của phong trào ấy, - toàn bộ lịch sử Anh và Pháp trong tám chục năm qua,
công nghiệp Anh và cách mạng Pháp đều là phong trào thực tế,- rồi về mặt thực tiễn và sách
báo cũng nên làm nhiều như các láng giềng của mình, và chỉ sau đó mới đề cập đến loại vấn
đề vô bổ như vấn đề công lao lớn hoặc nhỏ của các dân tộc. Nhưng bây giờ sẽ chẳng tìm đâu
ra thính giả cho những cuộc tranh luận nguỵ biện đó.
Còn bấy giờ thì điều tốt nhất đối với người Đức là trước hết hãy tìm hiểu những thành tựu
của nước ngoài. Tất cả những sách xuất bản cho tới nay về vấn đề này không trừ một cuốn
nào đều rất tồi. Những bài trình bầy ngắn gọn đó nhiều lắm cũng chỉ bình luận được một số
tác phẩm chứ không thể giới thiệu được chính những tác phẩm ấy. Những tác phẩm đó một
phần đã trở
thành của hiếm khó kiếm ở Đức, một phần thì quá dày, một phần nữa thì bị pha tạp nhiều tài
liệu chỉ có ý nghĩa về lịch sử và văn học và đã không làm cho công chúng Đức năm 1845
thích thú. Để làm cho những tác phẩm mà nội dung có giá trị và còn hoàn toàn mới mẻ đối
với người Đức trở thành dễ hiểu thì cần phải chọn lọc và chỉnh lý như người Pháp đã làm đối
với tất cả những tài liệu nhận được của nước ngoài, và về mặt này thì họ thực tế hơn chúng ta
rất nhiều. Những tác phẩm quan trọng nhất trong sách báo xã hội chủ nghĩa nước ngoài đã
qua chỉnh lý như vậy sẽ được xuất bản trong thời gian sắp tới. Một số người cộng sản Đức;
trong đó có những nhà hoạt động lỗi lạc nhất của phong trào, có thể dễ dàng viết ra những tác
phẩm độc đáo, sẽ tham gia công việc này; có thể hy vọng rằng công việc này sẽ chỉ rõ cho
các nhà lý luận thông minh Đức thấy rằng mọi cao kiến của họ đã lỗi thời, rằng ở bên kia
