thượng cần gì phải để ý đến? Nhân khẩu thừa thêm lên hoặc bớt đi vài người, đối với chúng
chẳng như nhau sao! Dù cho một nửa số nhân khẩu "thừa" ấy có mất mạng vì hậu quả của
những đạo luật về săn bắn, thì số nửa còn lại chỉ càng tốt hơn lên mà thôi, đó là luận điệu bác
ái của giai cấp có của ở Anh.
Nhưng, mặc dù điều kiện sinh hoạt ở nông thôn,- chỗ ở phân tán, hoàn cảnh và nghề
nghiệp, do đó tư tưởng đều trì trệ - rất bất lợi cho mọi sự phát triển, nhưng ở đây sự nghèo
khổ và túng thiếu cũng vẫn phát sinh kết quả. Công nhân công xưởng và công nhân mỏ đã
nhanh chóng vượt qua giai đoạn thứ nhất của sự
phản kháng trật tự xã hội, tức là giai đoạn phản kháng trực tiếp bằng hành vi phạm tội cá
nhân; người nông dân thì vẫn còn dừng lại ở giai đoạn ấy. Thủ đoạn chiến tranh xã hội mà họ
quen dùng nhất là phóng hoả. Sau Cách mạng tháng Bảy, vào mùa đông 1830-1831, các vụ
phóng hoả bắt đầu trở thành phổ biến. Sau đó vào đầu tháng Mười, do đội cảnh vệ bờ biển
được tăng cường (vì vậy việc buôn lậu gặp khó khăn, và nói theo lời một người chủ điền
trang thì miền bờ biển đã bị phá sản, do đạo luật mới về người nghèo được thông qua, do tiền
lương thấp và do việc sử dụng máy móc, ở Xút-xếch và các tỉnh lân cận đã xảy ra nhiều vụ
rối loạn và lan rộng khắp cả vùng. Trong mùa đông, người ta đốt những đống lúa mì và cỏ
khô trên ruộng đất của các chủ điền trang thậm chí cả các nhà kho và chuồng trại ngay cạnh
nhà chúng. Hầu như mỗi đêm đều xảy ra nhiều đám cháy như thế, làm cho các chủ điền trang
và địa chủ kinh hoàng. Nhưng thủ phạm hầu như không bao giờ bị bắt, nhân dân thường đổ
cho một nhân vật thần bí, mà người ta gọi là "Xuynh" ["Swing"]. Người ta nghĩ nát óc xem
"Xuynh" ấy là ai và vì đâu mà dân nghèo nông thôn có tinh thần phiến loạn như thế, nhưng
rất ít người nghĩ đến cái động cơ lớn là sự nghèo khổ và áp bức, mà ở ngay vùng nông nghiệp
thì chắc chắn là chẳng ai nghĩ tới. Từ đó mỗi năm cứ đến mùa đông, tức là mùa thất nghiệp
của các công nhân công nhật, lại xảy ra các vụ phóng hoả. Mùa đông năm 1843-1844, các vụ
phóng hoả càng nhiều gấp bội. Trước mặt tôi có một loạt các số của tờ "Northern Star" trong
thời kỳ ấy, mỗi số đều đăng tin mấy vụ phóng hoả, và nói rõ cả nguồn gốc những tin ấy. Tôi
không có mấy số của tờ tuần báo ấy không được nhắc đến trong bảng liệt kê dưới đây, nhưng
chắc chắn những số ấy cũng đăng không ít tin tức về các vụ phóng hoả. Thêm nữa, một tờ
báo như vậy đương nhiên là không thể đăng hết mọi tin tức thuộc loại ấy. Tờ "Northern Star"
số ra ngày 25 tháng Mười một 1843, đưa tin 2 vụ phóng hoả, nhắc đến nhiều vụ khác đã đưa
tin trước đây. Tờ "Northern Star" số ra ngày 16 tháng Chạp: ở Bét-phoóc-sia, cả
vùng náo động từ hai tuần nay, đêm nào cũng xảy ra mấy vụ phóng hoả. Trong mấy ngày
qua, hai trang trại lớn bị thiêu huỷ. Ở Căm-brít-giơ-sia, bốn trang trại bị thiêu huỷ, ở Hác-
phoóc-sia, một trang trại bị thiêu huỷ; ngoài ra còn xảy ra mười lăm vụ phóng hoả ở mấy nơi
khác.- Ngày 30 tháng Chạp ở Noóc-phôn xảy ra một vụ phóng hoả, ở Xúp-phôn hai vụ, ở Ét-
xếch hai vụ, ở Hác- phoóc-sia ba vụ, ở Si-sia một vụ, ở Lan-kê-sia một vụ, ở Đớc-bi, Lin-
côn và miền nam mười hai vụ. - Ngày 6 tháng Giêng 1844 tất cả 10 vụ phóng hoả, ngày 13
tháng Giêng bẩy vụ, ngày 20 tháng Giêng bốn vụ. Từ đó trở đi, bình quân mỗi tuần, tờ báo ấy
lại đăng tin 3 - 4 vụ phóng hoả, và tình hình ấy không chỉ kéo dài đến mùa xuân như trước,
