II
Bác-men, ngày 2 tháng Hai 1845
Như tôi đã viết cho anh lần trước, cho tới nay sự nghiệp cộng sản chủ nghĩa vẫn tiếp tục
phát triển nhanh chóng như hồi những tháng cuối năm 1844. Vừa rồi đã đi thăm một loạt
thành phố trên sông Ranh và khắp nơi tôi đều thấy rằng từ chuyến đi thăm lần trước của tôi,
tư tưởng của chúng ta đã chiếm được và hàng ngày vẫn chiếm được thêm nhiều vị trí mới.
Nơi nào tôi cũng gặp những người vừa mới thay đổi niềm tin đang thảo luận và truyền bá tư
tưởng của chủ nghĩa cộng sản với tất cả nhiệt tình đáng mong muốn. Tất cả các thành phố ở
Phổ đều tổ chức nhiều cuộc hội họp đông đảo để thành lập các hội liên hiệp nhằm mục đích
chống lại sự phát triển của tình trạng nghèo khó, ngu muội và phạm tội trong đông đảo dân
cư. Chính phủ lúc đầu đã khuyến khích những cuộc hội họp đó nhưng sau chuyển sang làm
khó dễ khi những cuộc hội họp đó biểu lộ tinh thần độc lập quá mức, nhưng dù sao thì những
cuộc hội họp đó cũng làm cho mọi người quan tâm đến vấn đề xã hội và đã giúp ích được rất
nhiều cho việc truyền bá các nguyên tắc của chúng ta. Tại cuộc họp ở Khuên, các bài phát
biểu của những người cộng sản có tên tuổi đã khơi lên nhiệt tình sôi nổi đến mức người ta cử
ngay một uỷ ban gồm phần lớn là những người cộng sản triệt để để dự thảo điều lệ của hội
liên hiệp. Cơ sở của điều lệ đương nhiên là những nguyên tắc của chủ nghĩa cộng sản - tổ
chức lao động, bảo hộ lao động chống lại thế lực tư bản, v.v. và bản điều lệ này hầu như đã
được cuộc
họp nhất trí thông qua. Lẽ tự nhiên là không được chính phủ phê chuẩn, mà ở đây muốn
thành lập bất cứ một hội liên hiệp nào cũng đòi hỏi phải có sự phê chuẩn đó; nhưng sau
những cuộc hội họp này, vấn đề khu cộng sản chủ nghĩa đã trở thành chủ đề thảo luận phổ
biến ở Khuên. Nguyên tắc cơ bản của hội liên hiệp được tuyên bố ở En-bơ-phen-đơ là tất cả
mọi người đều có quyền bình đẳng về giáo dục và phải được cùng hưởng những thành quả
của khoa học. Những bản điều lệ của hội liên hiệp chưa được chính phủ phê chuẩn và có
nhiều khả năng cùng chung số phận với bản điều lệ Khuên, vì giới thày tu đã thành lập tổ
chức riêng của họ ngay sau khi ý đồ của họ muốn làm cho hội liên hiệp phụ thuộc vào giáo
khu của thành phố đã bị cuộc họp bác bỏ. Hội liên hiệp của phái tự do sẽ bị cấm đoán, còn tổ
chức của giới thày tu lại được chính phủ ủng hộ. Nhưng điều đó không có ý nghĩa gì lớn, vì
