Chu chi rành rành !
Cái đanh thổi lửa.
Con ngựa đứt cương,
Ba vương lập đế.
Chấp chế thượng hạ,
Ba chạ đi tìm,
Ú tim, ập !
Chu : vòng, tròn ; chi : đạt tới. Cả câu có ý nói chúng ta đứng thành vòng
tròn đầy, chúng ta hiểu điều đó lắm.
Câu thứ hai ý muốn báo trước những biến cố đau thương sắp tới.
Ba vương nói ở câu bốn là ba vua kế tiếp nhau lên ngôi : Dục-Đức, Hiệp-
Hoà và Kiến-Phúc.
Chạ chính nghĩa là xóm, một phần của làng (ca dao VN « làng trên chạ dưới
thiếu gì giai to »). Nhưng ba chạ ở đây ám chỉ ba làng Thanh-Lạng, Thanh Cốc
và Tha Mặc đi tìm vua. Ba làng này đã được kể tới trong bài « Poursuites dirigées
contre le roi Ham-Nghi » của R.P.A. Delvaux đăng trong Bulletin des Amis du
Vieux Hué, 1941, tr. 303.
Câu cuối : Vua Hàm Nghi bị bắt, ngày 2-11-1888.
Ông Nguyễn-Văn-Tố giải thích thêm là vua Hàm Nghi khởi sự đi trốn vào
tháng bảy năm 1884, bị bắt vào ngày 2-11-1888 và bài đồng dao được ghi lại theo
lời một người dân vùng Sơn-Tây, đã được đăng tải lần đầu tiên trên tờ « La Patrie
Annamite » ngày 15-6-1935.
Cũng trong tập IIEH 1943, bài « Note à propos d’une chanson enfantine
Annamite » trang 207-212 một học giả khác, ông Nguyễn-Văn-Huyên, thuật lại
một cách giải thích khác mà ông được nghe từ thuở thiếu thời. Theo ông thì đây
là một bài sấm tiên tri về tương lai nước Nam nhà sau khi nhà Lê đổ :
Chi-chi chành-chành : Từng cành lớn sinh ra những ngành nhỏ (gợi ý niệm
những biến động theo luật nhân quả)
Cái đanh thổi lửa : Ám chỉ que diêm quẹt lửa hay đúng hơn cái kim hoả
của súng tượng trưng cho sức mạnh Tây phương mà tới hồi cuối thế kỷ XVIII đó
người Nam ta mới được biết.
