Hai năm sau ông từ Anh sang Mỹ, tham gia nghiên cứu trong phòng thí
nghiệm quan trọng nhất và bí mật nhất về nguyên tử của Mỹ ở Los-
Alamos. Đại tá tình báo A.S.Feklisov nói đã gặp ông sáu lần trong thời gian
đó.
Ông làm việc theo đơn đặt hàng của Kuschatov. Năm 1950, Claus Fuks
bị phát hiện và bị bắt, bị kết án 14 năm tù, nhưng đến năm 1959 đã được
thả vì tư cách gương mẫu. Ông rời Mỹ về Cộng hoà dân chủ Đức làm ở
một viện khoa học. Cách đây mấy năm, đại tá Feklisov khi đi Đức đã đến
nghĩa trang, quỳ xuống bên mộ ông.
Đồng thời với C.Fuks còn có nhiều nhà khoa học khác làm việc cho An
ninh Liên Xô, như ông bà Moris Coen người Mỹ chuyển tài liệu về nguyên
tử cho Liên Xô, cũng bị kết án tù nhiều năm, sau được Liên Xô đổi gián
điệp phương Tây để giải phóng ra. Moris Coen gần đây được Nga tặng
danh hiệu Anh hùng.
Nói chung chỉ một số rất ít người còn sống đến ngày nay được nhận danh
hiệu Anh hùng. Còn trước đây, các chiến sĩ tình báo không được phong
tặng một cách hào phóng, ít người được phong Anh hùng, và không một ai
trong những người đã tìm kiếm bí mật để giúp chế tạo bom nguyên tử được
phong đến hàm tướng. Thời Merculov, nhà tình báo tài giỏi nhất cũng chỉ
được lên đến chức đại tá. Tình báo được coi là binh chủng hậu phương!
Còn bây giờ, riêng Cơ quan tình báo đối ngoại đã có nhiều Tướng hơn toàn
bộ KGB ngày trước.
CHỊU CHUNG SỐ PHẬN
Merculov lãnh đạo cơ quan an ninh vào những năm được mùa của
ngành tình báo. Nhưng thành tích của công tác tình báo không phải là điều
chủ yếu Stalin quan tâm. Quan trọng hơn đối với Stalin là kiểm soát đất
nước mình. Mà đối với các vấn đề trong nước, Stalin cho rằng không có
những nhiệm vụ không thể giải quyết được, chỉ có những con người không
đủ kiên quyết và không biết cách giải quyết những nhiệm vụ đó.
Ngày 4/5/1946, Merculov thôi chức Bộ trưởng Bộ An ninh quốc gia.
Ông đã giữ chức vụ này ba năm - thế là nhiều lắm rồi. Hơn nữa ông lại
không bị bắt, mà rời khỏi Lubianka bằng đôi chân của mình chứ không bị
