NHẬN THỨC VÀ NHÂN CÁCH
Việc xử lý Thông tin đặt nền móng cho hiểu biết nhân cách từ quan điểm
nhận thức. Từ đó, chúng ta có thể tiên đoán và hiểu hành vi – các mục tiêu
chung của học thuyết nhân cách – bằng cách biết thông tin xâm nhập con
người và được xử lý như thế nào để dẫn đến hành vi (đầu ra). Như học
thuyết trước đó của Kelly, học thuyết nhân cách về nhận thức hiện đại
không dựa vào các cấu trúc truyền thống để giải thích hoạt động của nhân
cách. Các cấu trúc đó tiêu biểu cho các yếu tố của con người vốn bất biến
theo thời gian về qua các tình huống (Xem Chương 6). Ví dụ, theo học
thuyết của Rogers, bản thân một cá nhân đã định sẵn vẫn như vậy qua các
tình huống và các chức năng để vạch ra phản ứng trước mọi tình huống.
Những biến số cá nhân trong học thuyết nhận thức hiện đại cho thấy có sự
thay đổi lớn từ tình huống này đến tình huống khác và từ thời gian này đến
thời gian khác. Cũng như những tình trạng ảnh hường đến đầu ra của hành
vi trong học thuyết xử lý thông tin, những thay đổi này có liên quan đến các
tình huống đặc biệt và vì thế thay đổi trong cùng một con người từ khung
cảnh hay thời gian này tới khung cảnh hay thời gian khác.
Ba học thuyết mà chúng ta sẽ thảo luận là các học thuyết học tập xã hội
được định hướng về nhận thức. Các học thuyết đề cập đến cá nhân xử lý
thông tin như thế nào để đạt được danh mục thuộc hành vi, sau đó biểu lộ
danh mục đó theo thời gian. Bandura tập trung phần lớn chú ý vào học tập
xã hội như một quá trình quan sát trong đó các hành vi tiềm năng mới đạt
được qua việc quan sát một người khác đang biểu lộ các hành vi đó.
Mischel tập trung vào các yếu tố quyết định thuộc tình huống và các yếu tố
quyết định này tương tác với những thay đổi ngôi vị nhận thức như thế nào
để phát sinh hành vi. Rotter xem hành vi là một chức năng tương tác của
các tình trạng trông mong và giá trị củng cố. Tất cả đều là lý thuyết về mặt
nhận thức. Tất cả là học thuyết học tập về mặt xã hội. Nhưng mỗi học
thuyết có phương pháp tiên đoán hành vi hơi khác nhau.
