20. RỦI RO VÀ BẤT TRẮC
Bất trắc hay sự không chắc chắn nghĩa là có thể có hai hay nhiều kết quả
khác nhau. Việc tung một đồng xu là thể hiện một tình huống không chắc
chắn vì có thể có hai kết quả. Nếu chúng ta không có thông tin gì về bản
chất của đồng xu, chúng ta không thể dự kiến trước xác suất nhận được mặt
này hay mặt kia. Các nhà kinh tế gọi tình thế đó là sự không chắc chắn
không đo lường được. Ngược lại, rủi ro đo lường được là tình huống khi
mà chúng ta có thể ước tính xác suất của mỗi kết quả có thể xảy ra. Khi
tung một đồng xu thông thường, chúng ta biết là mỗi cơ hội được mặt ngửa
hay mặt sấp đều là 50%.
Dường như thế giới chúng ta đang sống đầy rẫy những bất trắc, khi mà
kinh tế trồi sụt thất thường hơn, thiên tai nhiều hơn và hàng loạt những mối
đe dọa do con người gây ra từ môi trường đến khủng bố. Một ví dụ là dịch
cúm gà hiện nay đang hành hoành ở châu Á, gây ra tổn thất kinh tế không
chỉ cho nông dân mà cả những nhà hàng hay ngành du lịch.
Đây hoàn toàn là sự không chắc chắn bởi vì không có số liệu nào trước
đó để ước tính xác suất nạn dịch có thể xảy ra. Do vậy việc bảo hiểm hay
đối phó với loại hình không chắc chắn này là hết sức khó khăn.
Tất nhiên chúng ta muốn tình huống mà xác suất có thể ước tính được
trên cơ sở số liệu tích lũy được trong lịch sử, để từ đó có thể lượng hóa và
quản lý được rủi ro. Ngày nay, công việc này dễ dàng đi rất nhiều nhờ vào
việc áp dụng công nghệ thông tin cũng như các thị trường cao cấp. Tuy
nhiên, các kết quả nghiên cứu cho thấy đánh giá sai rủi ro vẫn là bản chất
của con người. Quá lạc quan là một yếu tố thường dẫn đến sai lầm. Người
ta quá kỳ vọng vào tương lai. Trong một vụ bong bóng bất động sản, các
nhà đầu tư có xu hướng coi nhẹ rủi ro thị trường sụp đổ mà cứ tin là giá sẽ
tăng mãi. Tương tự, khi có khủng hoảng tài chính, các nhà đầu tư trong
hoảng loạn thường có quyết định không hợp lý là rút vốn về càng nhanh
càng tốt.
