của quân Minh. Và ngược lại, sự thất bại trên mặt trận quân sự - quốc
phòng đã làm sụp đổ hoàn toàn Nhà nước và công cuộc cải cách của
họ Hồ trên mọi lĩnh vực.
I. MẶT HẠN CHẾ TRONG CẢI CÁCH CỦA HỒ QUÝ LY
Có thể nói Hồ Quý Ly là người rất có tài, một nhà chính trị đa mưu
túc trí, một nhà cải cách kiên quyết và táo bạo, một người có ý thức
dân tộc mạnh mẽ thể hiện qua hành động thực tế của mình... Song
những cải cách và biện pháp thực hiện cải cách của ông về căn bản đã
không đem đến thành công. Sự thất bại bắt nguồn từ nhiều nguyên
nhân sâu xa, mang tính quyết định.
1. Về mặt chính trị
Việc giành lấy ngôi vua có thể coi là một hành động cải cách chính
trị kiên quyết và triệt để nhất của Phụ chính Hồ Quý Ly hòng nắm lấy
trọn vẹn chính quyền vào tay họ Hồ, đẩy mạnh công cuộc cải cách
đang gặp phải nhiều trở lực. Song đó lại là một hành động táo bạo,
giẫm đạp lên bao nhiêu giáo điều chính trị Khổng - Mạnh, luân lý và
đạo đức chính thống của xã hội đương thời.
Mặc dù trong học thuyết Nho giáo, bên cạnh chủ trương tôn quân
quyền, cũng không loại trừ hành vi lật đổ, thay thế các vua bất xứng,
tàn bạo; song do ảnh hưởng của chính trị quân quyền và sự biến đổi
của Nho giáo trong lúc hành đạo, quan điểm đạo Nho chỉ chú ý tưởng
lệ sự trung tiết, nhăn mạnh nghĩa vụ tôn quân hơn là đề cập đến việc
lật đổ vua bất xứng. Do đó, hành vi thoán đoạt ngôi vua của Quý Ly
dù nhằm mục đích gì cũng phải hứng chịu nhiều “búa rìu dư luận”.
Quý Ly bị lên án nặng nề chứ ít ai ca ngợi ông. Từ giới nho sĩ là tầng
lớp thống trị xã hội lúc bấy giờ đến các tầng lớp quần chúng nhân dân,
ai cũng sẵn sàng và tích cực kết tội Quý Ly là kẻ soán nghịch, một
gian thần cướp ngôi nhà Trần.
