Non trăm năm trước, đồng bào tỉnh Cần Thơ truyền tụng hai danh từ
Huyện Văn, Huyện Võ. Thoạt nghe, hẳn ai cũng nghĩ rằng đó là hai huyện
nào trong vùng tỉnh Cần Thơ, nếu bảo rằng đó là hai địa danh thì không
đúng lắm, vì thật ra đó là hai nhân danh đã đi vào lịch sử, tên tuổi bia
truyền nơi miệng đồng bào trong các vùng mà hai nhân vật ấy đã đi qua.
Thế thì sự tích Huyện Văn, Huyện Võ ra sao ? Lâu nay chúng tôi hằng
nghe truyền khẩu từ hai danh từ ấy, nhưng xem lại lịch sử thì chẳng thấy ghi
chép gì rõ ràng. Nay bắt tay vào soạn quyển sách này, nếu không tìm hiểu
hai danh từ ấy là một điều thiếu sót cho việc sưu tầm, lòng không yên. Mà
đi dọ hỏi các bô lão quanh vùng, thì nhiều cụ vẫn bảo rằng quả có câu
chuyện Huyện Văn, Huyện Võ. Sự thật thế nào, mai sau hẳn nhà sử học
minh định, âu là chúng tôi cứ theo sự truyền khẩu mà thuật lại, ghi chút dấu
vết để người sau tiện bề khảo cứu sâu xa hơn.
Tương truyền : Lúc ba tỉnh miền Tây đã lọt vào tay quân đội Pháp,
trong nước dấy lên nhiều cuộc nhân dân khởi nghĩa chống xâm lăng. Ngoài
những cuộc khởi nghĩa nổi tiếng của Đoàn Công Bửu, Nguyễn Xuân Phụng
ở Trà Vinh, Vĩnh long, đức cố Quản Trần Văn Thành ở An Giang, Đinh
Sâm tại Phong Dinh v.v… còn có hai nhóm nghĩa quân có sắc thái gần như
tổ chức Thiên địa hội của Trung Hoa. Hai nhóm này biệt lập, không liên
quan chi với các nhóm nghĩa quân khác. Địa bàn hoạt động của họ ở trong
vùng Cần Thơ – Vĩnh Long – Trà Vinh. Mỗi nhóm có một hiệu cờ riêng.
Một nhóm cờ xanh, một nhóm cờ vàng (gọi trại là Kèo Vàng, Kèo Xanh).
Điều nên biết, khi xưa ở Bạc Liêu vẫn có hai nhóm Thiên Địa Hội,
cũng có màu cờ như thế. Phải chẳng đây là dư đảng của Thiên Địa Hội Bạc
Liêu lại dấy lên tụ đảng nơi vùng Cần Thơ, dưới chiêu bài khác ?
Lại nữa, khi chống Pháp, ngoài Trung Bắc vẫn có những nhóm cờ này,
cờ trắng, cờ đen v.v… của các tướng Hoàng Sùng Anh, Bàn Văn Nhị, Lưu
Vĩnh Phúc v.v… Phải chăng dư đảng ấy cũng có mặt trong Nam ?
