Tá Viêm đem quân ra lập dinh ở cửa sông Gianh, cạnh đồn binh Pháp.
Viêm còn cho người tỏa ra lôi kéo được một số quan viên phủ, huyện đầu
hàng.
Ông viết thư dụ Lê Trực, rồi cho tìm liên lạc với những người biết nơi
vua Hàm Nghi ở. Nhằm gây thanh thế cho ông, quân Pháp đánh một trận ở
cửa Việt, giết Đề đốc nghĩa quân Hoàng Văn Phúc.
Hoạt động liên tục của Tá Viêm và Mutô, khiến Tôn Thất Thuyết phải
làm lại kế sách bảo vệ vua Hàm Nghi. Ông sai Tôn Thất Thiệp, con trai thứ
hai của ông, ngang tuổi vua, ngày đêm đi sát bên vua. Không để vua ở lâu
một nơi, nay ở nhà dân, mai ở đình chùa. Phòng tuyến sông Gianh bị mất
hai viên thủ lĩnh tâm phúc, là Nguyễn Phạm Tuân và Hoàng Văn Phúc, nên
yếu hơn trước. Thuyết phải cùng Lê Trực tăng cường bảo vệ vua từ trung
lưu sông Gianh trở lên.
Phía thượng nguồn sông Ngàn Sâu (Hà Tĩnh) chỉ có quân Tôn Thất
Đàm trông coi. Từ lâu không thấy quân Pháp lên, Đàm lui xuống vùng
dưới. Cho quân sản xuất lương thực tự túc và mở rộng vùng canh coi. Gặp
lúc Phan Đình Phùng có đại tang, tạm nghỉ việc quan. Quân của Phùng
thiếu người chỉ huy, tạm nhập với đội khác xa hơn, không phối hợp được
với quân Đàm. Phía Hà Tĩnh do đó thêm sơ hở.
Quân Pháp dò thấy khoảng trống đó, liền mở một cuộc tập kích từ hai
phía lên chỗ vua Hàm Nghi. Một cánh quân Pháp do quan năm Pelơchê chỉ
huy, tiến từ phía Hà Tĩnh qua đèo Quy Hợp. Một cánh khác do quan ba
Pơlanhon chỉ huy, từ Vinh kéo sang vượt đèo Bái Đức. Có gián điệp chỉ
đường, hai cánh quân xuyên rừng, bí mật hướng tới khuýp lấy một góc căn
cứ của vua Hàm Nghi.
Vua đang ngồi trên gác chuông chùa đọc sách, chợt thấy phía đầu bản
nhốn nháo. Dân bản vừa chạy vừa kêu: "Tây đến! Tây đến!". Vua vội vàng
từ gác chuông bước xuống. Súng nổ, đạn bay chiu chíu ngang đầu. Nghĩa
