Phương về phép khám bằng mắt đã từng để lại môn quan sát về khí sắc rất
tinh mật. Nào quan sát về thần sắc, nào phân biệt bợn lưỡi v.v… sẽ lần lượt
thuật như sau:
a. Quan sát về sắc
Hình hài thuộc cơ thể, còn khí sắc thì tập trung trên khuôn mặt, lý rất
nhiệm mầu không dễ thông đạt. Đây chỉ nêu lên đại lược cho người học
được nẻo tắt mà vào. Tây y chưa từng khảo sâu về quan sát hình sắc. Năm
sắc chánh hợp với nội tạng thì Gan màu xanh, Tim màu đỏ, Phổi màu trắng,
Tỳ màu vàng, Thận màu đen. Tạng Gan mắc hệ thống với gân; Tim với
mạch; Phổi với da; Thận với xương. Bộ óc là tinh hoa của tạng phủ, cơ cấu
hệ thống thần kinh mắc liền với bộ óc, vì thế mỗi thành phần đều có hệ
thống cơ cấu thần kinh chi phối. Thế thì mỗi tạng đều có bản sắc của nó, để
khi sắc biến có thể nghiệm biết. Lại có hệ thống mắc liền để khi biến cố có
thể biết được chỗ bệnh. Ví dụ màu xanh thuộc Gan, hệ thống gân, thì biết
được bệnh ở Gan. Các tạng khác cũng thế.
Loài người trên thế giới không chỉ là một màu da, mà có cả vàng, xanh,
trắng, đỏ, đen. Đây tuy chúng ta chỉ trực tiếp nhắm vào dân tộc Việt Nam,
người da vàng mà nói, nhưng trong đó vẫn có cái lý dung thông, chớ không
phải chỉ đóng cứng trong một màu. Xem như trong thiên “Ngũ Tạng Sanh
Thành” của Nội Kinh có nói: “Xanh như cỏ úa là chết, vàng mà khô như da
trái Chỉ Thiệt là chết, đen như khói mây là chết, đỏ như màu máu cam là
chết, trắng như xương khô là chết. Đó là nói năm sắc chết hiện. Còn xanh
như lông cánh non là sống, đỏ tươi như màu mồng gà là sống, vàng ánh như
da bụng cua bể là sống, trắng tươi nhuận như mỡ heo là sống, đen mướt
mượt như lông cánh quạ là sống. Đó là năm sắc sống”. Lại nữa, trong thiên
“Ngũ Sắc Tuyên Minh” có nói: “Đỏ phải giống như lụa bọc son chớ không
được như màu đá đỏ; trắng phải mướt mượt như lông cánh ngỗng, không
được trắng như màu muối rang; xanh phải xanh mướt như màu ngọc thạch,
đừng xanh như màu chàm; vàng phải như lụa bọc Hùng Hoàng, đừng vàng
như đất sét; đen phải đen bóng như sơn mài, chớ đừng đen như đất đen”.
