mình của đứa ngu xuẩn đó đã được Gogol cực tả qua nhân vật nổi tiếng của
ông là viên trung úy Pirogov
. Nhân vật Pirogov tin chắc rằng у là một
thiên tài vượt hơn tất cả thiên tài, mà thật, у vững tin điều đó cho đến mức
у chẳng bao giờ phải tự vấn lại mình. Quả thật, đối với у không hề có
chuyện thắc mắc gì cả. Lúc kết chuyện, nhà văn lớn của ta đành phải cho
nhân vật của ông bị sửa lưng một trận để xoa dịu cơn phẫn nộ đạo đức nơi
độc giả. Nhưng rồi nhận thấy nhân vật lớn đó sau cuộc sửa sai, đã ngốn
ngay một chiếc bánh để lấy lại phong độ thì nhà văn lớn của chúng ta chỉ
còn nước giơ hai tay lên trời chào thua, mặc cho độc giả muốn hiểu sao thì
hiểu. Tôi luôn luôn lấy làm tiếc vì Gogol sao lại phong cho nhân vật
Pirogov vĩ đại ấy một cấp bậc khiêm nhường là vậy, vì tâm tính tự thị tự
mãn đến như thế, thì quá dễ cho у nghĩ mình là một nhà chỉ huy quân sự
xuất chúng- năm tháng trôi qua, cấp bậc cũng thi nhau chen chật trên cầu
vai áo- chứ chẳng không. Hoặc giả у không tưởng tượng thế đâu, nhưng
chẳng đừng tin rằng: Y đã được phong cấp tướng, cho nên hẳn у phải là
một nhà chỉ huy quân sự tài ba rồi! Đã có bao nhiêu kẻ tương tự như thế, về
sau đã nếm mùi thảm bại trên chiến địa? Đã có bao nhiêu những tên
Pirogov đó đang ở giữa vòng văn nhân, học giả và những nhà tuyên truyền
của chúng ta đây? Tôi nói “đã có”, nhưng hiển nhiên là bọn đó vẫn đang
hiện diện trong cuộc sống bây giờ…
Nhân vật Gavrila Ardalionyts của chúng ta lại thuộc lớp người thứ hai,
nghĩa là lớp người muốn trở nên độc đáo từ đầu đến chân. Nhưng lớp người
này, như ta đã nhận xét ở trên, lại đâm ra khổ sở hơn lớp người trước. Cái
khó là ở chỗ con người tầm thường nhưng “khôn ngoan” này dù đã bao
phen tự nghĩ (và có lẽ у đã tưởng như vậy suốt đời) у là một bậc thiên tài
độc đáo, nhưng trong lòng у bao giờ cũng nuôi dưỡng một con sâu nghi
ngờ, lắm lúc đã đưa đẩy kẻ thông minh ấy đến chỗ thất vọng ê chề. Mà giá
у có đành lòng phải tin như vậy, thì у vẫn cứ cay cú bởi nỗi kiêu căng ấm
ức bị nén chặt trong lòng. Thế nhưng, chúng ta đã lấy một ví dụ cực đoan:
Trong hầu hết những trường hợp tương tự, lớp người thông minh đó lại
không đi đến một chung cuộc bi đát nào hết, tuy nhiên rồi không nhiều thì
