tình cảm hòa nhập với thiên nhiên rộng lớn (một tình cảm mà rất nhiều
người biết suy nghĩ đã đánh mất).
Câu chuyện Makar Dolgoruky kể về tội lỗi và sự sám hối của thương
gia Scotoboinikov tưởng chừng không liên quan trực tiếp đến cốt truyện
của tác phẩm. Nhưng câu chuyện ngụ ngôn ấy thể hiện đề tài vô cùng quan
trọng đối với Dostoevsky, một đề tài xuyên suốt mọi cuốn tiểu thuyết và
các bài chính luận của Dostoevsky, kể cả “Diễn văn về Pushkin”. Đối với
nhà văn, hình tượng đứa bé khổ sở luôn luôn thể hiện “cái ác của thế giới”
tượng trưng cho một xã hội tội lỗi, vô nhân đạo, cho tội ác đáng sợ nhất.
Bởi vậy, mọi dằn vặt đau khổ của Scotoboinikov và ý định “chuộc tội” của
ông ta đều không đem lại sự yên tâm và tha thứ. Dostoevsky viết trong sổ
tay: “Chuyện tôi kể về lão thương gia với những yếu tố phức tạp, trực tiếp
như thế, các vị sẽ không thể tận thấy ở bất cứ nhà văn nào khác.”
Versilov và Makar Dolgoruky là hai người đối lập về mặt xã hội, tâm
lý, nhất là về hệ tư tưởng. Có chi tiết đáng chú ý là Versilov bẻ gãy cây
thánh giá mà Makar Dolgoruky lúc hấp hối đã tặng ông. Dầu vậy họ có cái
chung quan trọng nhất đối với Arkady là mối quan tâm đến các vấn đề đạo
đức cao cả, mơ ước hạnh phúc và hài hòa cho hết thảy mọi người đang
sống trên trái đất. Dostoevsky đã tìm được hình thức nghệ thuật hoàn toàn
đúng cho cuốn tiểu thuyết của mình - lời tự thú của chàng thiếu niên.
Đây là cuốn tiểu thuyết đầu tiên và duy nhất của Dostoevsky được viết
từ ngôi thứ nhất của nhân vật. Trong quá trình sáng tác từng xuất hiện mối
nghi ngại: “Liệu độc giả có chán cái lối thuật chuyện độc đáo này chăng?
Có chịu nổi “Tôi” suốt mấy trăm trang sách? Và cái chính là những tư
tưởng cơ bản của cuốn sách liệu có được thể hiện tự nhiên và đầy đủ bởi
một nhà văn 20 tuổi hay chăng?” Dostoevsky kết luận rằng bạn đọc sẽ
hứng thú bởi lối kể chuyện ngây thơ và chân thật. Ông ghi trong sổ tay:
“Buộc độc giả phải yêu mến chàng thiếu niên. Yêu thì họ sẽ đọc đến cùng”.
Quả nhiên Arkady Dolgoruky đã trở thành một trong những nhân vật của
Dostoevsky được bạn đọc yêu mến. Sự đáng yêu của chàng là nhờ câu
