Bò Phi châu đã chuyên chở gánh nặng của bước tiến văn minh châu Âu tại
đây. Bất cứ đâu có vùng đất mới cần khai phá, chúng là kẻ vỡ hoang, với
hơi thở dốc, chân ngập sâu tận gối trong đất trước cái cày, oằn mình dưới
ngọn roi dài. Đâu có con đường mới cần mở, chúng là kẻ đắp. Bò nai lưng
lê bước nhọc nhằn vận chuyển sắt thép cùng thiết bị dưới tiếng la hét mắng
chửi của đội quân chăn dắt, theo các lối mòn đầy bụi đất giữa ngút ngàn cỏ
lau miệt thảo nguyên, trước khi nơi ấy có bất kì đường xá nào. Chúng bị
đóng ách từ trước mờ sáng, nhễ nhại mồ hôi ngược xuôi khắp triền đồi
dằng dặc, vượt hẻm núi hay lòng sông vào những giờ khắc thiêu đốt ban
ngày. Đòn roi lưu dấu trên hông chúng, và bạn thường bắt gặp nhiều con bị
những ngọn roi dài sắc lẻm móc mất một hay cả hai tròng mắt. Xe bò của
rất nhiều thầu khoán người Ấn và người da trắng lăn bánh cả ngày, cả năm,
chẳng hề biết tới lễ Sabbath
.
Cách chúng ta đối đãi lũ bò mới kì cục làm sao. Con vật luôn ở trạng thái
giận dữ, mắt láo liên, chân cào đất, nổi xung trước mọi thứ lọt vào tầm mắt,
cho dẫu nó vẫn có một đời sống riêng, mũi phả hơi nóng, sự sống mới sản
sinh từ háng và ngày tháng của nó vẫn chất chứa cảm giác ham muốn cùng
mãn nguyện. Đã tước đoạt của bò hết thảy những thứ đó, để báo đáp ta lại
đòi chúng tồn tại vì ta. Bò, bước cùng ta trong kiếp nhân sinh thường nhật,
luôn gò mình kéo nặng, giống loài chẳng hề có cuộc sống, sinh ra cho ta
bóc lột. Chúng có cặp mắt ướt, màu tím nhạt trong veo, mũi mềm mại, tai
mượt mà và lúc nào cũng mang cung cách nhẫn nại, trì độn; nhiều khi nom
chúng như đang suy tưởng vậy.
Hồi tôi ở châu Phi có quy định cấm lưu hành thứ xe bò kéo hai bánh hay
bốn bánh không lắp phanh, đồng thời người dong xe phải hãm phanh khi đổ
dốc. Song quy định này không được tôn trọng, nửa số xe trên đường chẳng
hề có phanh, nửa còn lại có phanh nhưng năm thì mười họa mới được sử
dụng. Thực trạng này khiến lũ bò cực kì khốn đốn lúc xuống dốc. Phải
dùng thân hãm cả cỗ xe hàng chất nặng, đầu chúng quặt ngược về sau tới
mức sừng chạm cả vào mấu xương gồ trên sống lưng, hai mạng sườn hóp
sâu tựa ống bễ. Vô số bận tôi từng thấy đoàn xe của mấy nhà thầu cung cấp
