Chỉ có sự can thiệp cá nhân của tướng Morlière và của Võ Nguyên
Giáp mới ngăn được các vụ đụng độ lẻ tẻ ấy ngày càng xấu thêm. Các nhà
cầm quyền Pháp hạ tối hậu thư: kể từ ngày 15/10, Việt Minh phải giao toàn
bộ công việc kiểm soát hải quan ở Hải Phòng cho Pháp. Bộ Ngoại giao Việt
Minh gửi công hàm đến Paris phản kháng nhưng không có kết quả.
Bầu không khí căng thẳng bao trùm thành phố khi ngày 15/10 qua đi,
Việt Minh không chịu khuất phục trước sự áp đặt của Pháp. Rồi ngày 20/11,
Pháp khám xét và tịch thu một thuyền buồm của người Hoa mà họ nghi là
chuyên chở vũ khí cho Việt Minh. Bộ đội Việt Nam liền bắt ba lính Pháp và
xây dựng chiến lũy trong khu vực họ chốt giữ ở ngoại ô Hải Phòng. Nội
thành Hải Phòng lúc đó hầu như đều nằm trong tay Pháp. Nhiều đơn vị lính
Pháp tiến ra ngoại ô, phá hủy các chiến lũy mà Việt Minh dựng lên một cách
vội vã. Các cuộc giao chiến kịch liệt liên tiếp xảy ra.
Võ Nguyên Giáp và Morlière hội đàm với nhau ở Hà Nội, đồng ý tuyên
bố lệnh ngừng bắn sẽ bắt đầu có hiệu lực vào 5 giờ chiều hôm sau. Bộ Tổng
chỉ huy của Pháp tại Sài Gòn điện ra không chấp nhận ngừng bắn và được
sự đồng ý của Cao ủy Thierry d’Argenlieu và Thủ tướng Pháp Georges
Bidault, hạ lệnh cho Việt Minh phải rút khỏi Hải Phòng trước 23/11, nghĩa
là chỉ mấy tiếng đồng hồ sau đó. Khi Việt Minh từ chối, Pháp nã pháo vào
thành phố. Việt Minh ước tính có khoảng 200.000 người bị thiệt mạng chủ
yếu là thường dân; trong khi Pháp khẳng định là “chỉ có” 6.000 người chết.
Sau đó Pháp đưa tối hậu thư thứ hai. Họ đòi kiểm soát cả Hà Nội và
con đường nối liền Hà Nội - Hải Phòng. Võ Nguyên Giáp biết rằng khó
tránh khỏi cuộc xung đột. Ông ra lệnh tổng động viên cả nước: sinh viên,
nông dân, chủ trang trại, thợ thuyền, trí thức, người già, người trẻ, đàn ông
cũng như đàn bà tham gia các tổ chức yêu nước. Họ được trợ cấp đi dự các
lớp huấn luyện, tổ chức canh gác trên đường phố và trên các cầu dẫn vào
thành phố, ngăn cản Pháp đưa thêm quân vào thành phố hoặc thả dù bằng
máy bay hoặc đường biển. Dân chúng quyên gạo ủng hộ bộ đội, tình nguyện
làm cứu thương chăm sóc thương binh và người bị nạn. Người nào có nhiệm
