nhiều tác giả
Chiến tranh nhìn từ nhiều phía
Nguyễn Khánh Long dịch
Trận Valmy của các dân tộc thuộc địa
Alain Ruscio
Cách đây năm mươi năm, ngày 20 tháng 7 tại Genève, các nhà đàm phán
Pháp và Việt kí kết hiệp định đình chiến, được cộng đồng thế giới bảo đảm:
Hoa Kì, Anh, Liên Xô, và nhất là Trung Hoa Nhân dân “ghi nhận”. Trước
đó vài tuần, ngày 7 tháng 5, 1954, những người phòng vệ cuối cùng trại
Điện Biên Phủ, mỏi mòn, kiệt lực vì một trận chiến liên tục năm mươi lăm
ngày, đã phải ngậm ngùi nhìn nhận sự ưu việt của địch thủ. Thế ra cái bọn
«Việt» từng bị khinh khi bao nhiêu kia đã thắng được một trong những đạo
quân chính yếu của phương Tây, được đồng minh hùng mạnh Mĩ yểm trợ.
Bây giờ người ta khó tưởng tượng được tiếng dội hồi đó của biến cố này
trong thế giới thuộc địa: thực dân đã thua, một đạo quân chính quy bị đánh
bại. Chủ tịch Chính phủ lâm thời Cộng hoà Algérie, Benyoucef Ben
Khedda, hồi tưởng: “Ngày 7 tháng 5, 1954, quân đội của Hồ Chí Minh
giáng cho đoàn quân viễn chinh Pháp tại Việt Nam thảm hoạ nhục nhã
Điện Biên Phủ. Chiến bại này của nước Pháp đã tác động như một ngòi nổ
dữ dội cho tất cả những ai nghĩ rằng sự lựa chọn nổi dậy trong ngắn hạn từ
nay là phương thuốc độc nhất, là sách lược duy nhất khả hữu (...) Hành
động trực tiếp vượt lên tất cả các suy xét khác và trở thành ưu tiên số một.”
Hơn ba tháng sau ngày kí kết hiệp định Genève, cuộc nổi dậy Algérie
bùng nổ, ngày 1 tháng 11, 1954.
Trước Điện Biên Phủ, vượt xa ngoài xứ Algérie, cuộc tranh đấu lãnh đạo
bởi Việt Minh, tổ chức chính trị-quân sự do Hồ Chí Minh tạo lập, đã có ảnh
hưởng rất lớn đến những người quốc gia các xứ thuộc địa, và cả một số
phần tử trong dân chúng cùng khổ. Và ngay từ buổi đầu.
Ngày 6 tháng 3, 1946, các đại biểu Pháp (Jean Sainteny) và Việt Nam (Hồ
Chí Minh) kí tại Hà Nội một hiệp định. Paris công nhận nước ”Cộng hoà
