15
Xét công đánh Nguyên Mông. Phạm Ngũ Lão được xếp thứ ba (cùng với
Nguyễn Khoái) chỉ sau Hưng Đạo Đại vương và Chiêu văn vương Trần
Nhật Duật. Trần Khánh Dư xếp thứ tư. Vì vậy Ngũ Lão được vua phong
cho hai nhăm mẫu đất ở phía tây thành Thăng Long để xây phủ đệ. Khác
với các vương tôn công tử xây phủ to, gỗ quý và lớn cùng đá đẹp, Ngũ Lão
chỉ xây ngôi nhà năm gian hai trái, phía mái giữa trổ lên hai căn gác để làm
phòng thờ và gian đọc sách. Nhà xây bằng gỗ xoan đào và tre ngâm nên
trăm năm cũng không bị mối mọt. Một chiếc chuồng ngựa thoáng đãng cho
con Tía. Còn lại bao nhiêu đất, Ngũ Lão cho trồng cau nên gọi là phủ đệ
vườn cau.
Năm 1290 đói. Nắng tháng 6 đến tháng 10. Trời trong xanh và khô như
rang. Qua năm 1291 lại mất mùa to vì nắng hạn, sâu bệnh hoành hành. Một
thăng gạo (khoảng ba bơ sữa bò bây giờ) giá một quan tiền. Dân chúng rất
nhiều vùng phải bán ruộng đất, con cái (cả trai lẫn gái) giá đồng hạng một
quan tiền để làm nô tì cho các nhà giàu và các gia đình quý tộc. Thành thử
nhiều quý tộc mua nam thanh niên khỏe mạnh về làm gia binh, con gái đẹp
về làm tì thiếp. Tích tụ ruộng đất đến cả ngàn mẫu. Mùa thu, tháng tám con
Tía trở bệnh, mới đầu không chịu ăn, chỉ uống nước. Buổi sáng Ngũ Lão ra
thăm thấy nằm bụng sát xuống đất biết là hỏng rồi. Vì ngựa chỉ chuyên ngủ
đứng chứ không như các loài vật khác như trâu bò ngủ nằm. Con Tía lúc
mới sinh to quá cỡ. Vừa lọt lòng thì mẹ băng huyết chết. Ngũ Lão lúc đó
mới mười tuổi, sống trong chùa, hàng ngày ra ruộng tuốt lúa nếp non về
nấu cháo thành sữa mớm cho nó. Rồi nó cũng lớn lên. Đến khi được ba tuổi
trổ mã, cao to khác thường, toàn lông một mầu đỏ tía. Không có một sợi
lông tạp nào. Sư cụ biết là ngựa quý bèn huấn luyện thành ngựa chiến rồi
giao cho Ngũ Lão. Trong chiến công lẫy lừng chống Nguyên Mông của
Ngũ Lão có một phần đóng góp không nhỏ của nó. Là ngựa đực, nó cũng
