Bạn có thể nghĩ rằng những tố chất tăng cường chỉ liên quan đến các lĩnh
vực nghệ thuật và chuyên môn cá nhân — chẳng hạn như thể thao — và chang có
liên hệ gì đến thế giới thường nhật. Lầm to. Hãy xét qua vài người giàu nhất thế
giới. Bạn có thấy họ tuân theo quy tắc kiểu cần mẫn, hoàn toàn không có những
đặc tính nổi loạn không? Không hề.
58 người trong danh sách Forbes 400 không học đại học hoặc bỏ dở giữa
chừng. 58 người này — tương đương với 15% tổng số — có tài sản trung bình trị
giá 4,8 tỷ đô la. Con số này nhiều hơn con số trung bình của 400 người (1,8 tỷ đô
la) đến tận 167%. Nó cũng nhiều hơn gấp đôi mức bình quân của những người
từng học qua khối trường Ivy League trong danh sách này.
Những nhà khởi sự kinh doanh kiên cường tại Thung lũng Silicon đã trở
thành một biểu tượng được kính trọng và ngưỡng mộ trong kỷ nguyên hiện đại.
Vậy những mô tả sau đây nghe có phù hợp với mẫu hình chung về họ? Tràn đầy
sinh lực. Rất ít khi ngủ. Thích mạo hiểm. Không thể chịu đựng nổi sự ngu dốt.
Tự tin và lôi cuốn, gần như không chấp nhận mình sai. Tham vọng vô hạn. Luôn
thôi thúc và không ngừng nghỉ.
Chắc rồi. Và đó cũng là những đặc tính có liên quan đến tình trạng lâm sàng
của một chứng tâm thần gọi là hưng cảm (hypomania). Nhà tâm lý học John
Gartner (Đại học Johns Hopkins) đã thực hiện nhiều nghiên cứu chứng minh đây
không phải chuyện tình cờ. Hưng cảm toàn phần sẽ khiến cho người ta không thể
hoạt động được trong xã hội thông thường. Nhưng chứng hưng cảm cũng tạo ra
một cỗ máy không biết mệt, luôn khao khát, sục sôi bùng nổ về phía mục tiêu
trong khi vẫn giữ được mối liên kết (dù chỉ là lỏng lẻo) với hiện thực.
Đối với tố chất tăng cường, bạn phải chấp nhận cái tốt sẽ đi kèm với cái xấu.
Trong nghiên cứu The Economic Value of Breaking Bad: Misbehavior,
Schooứng, and the Labor Market, các tác giả đã chỉ ra rằng những nỗ lực nhằm
giảm thiểu tính hung hăng và hành vi sai trái ở các thiếu niên thật sự có giúp cải
thiện điểm số, nhưng đồng thời cũng làm giảm thu nhập cả đời của họ. Những
cậu trai ngỗ ngược cuối cùng thường làm việc nhiều giờ hơn, trở nên năng suất
hơn, và kiếm được gấp 3 lần những trẻ bình thường.
Điều này cũng tương đồng với lĩnh vực đầu tư mạo hiểm. Nhà đầu tư mạo
hiểm Marc Andreesen từng phát biểu tại Đại học Stanford như sau:
[...] ngành đầu tư mạo hiểm 100% là trò chơi của những ngoại lệ, cực kỳ
ngoại lệ. [...] Chúng tôi quan niệm thế này: đầu tư vào công ty có thế mạnh thay
