25. NỢ KHÔNG TRÔNG TRẢ
Ông Lý-trước-minh, khẵng khái hay làm việc bố thí. Trong làng có một
người tới ở mướn, mà tánh làm biếng, không biết việc làm ruộng đất, nghèo
khô nghèo khiểng mà cũng có tài khéo léo ; hễ có làm việc gì, ông Lý-trước-
minh đều ưng bụng, trả nhiều tiền bạc, lỡ làng không gạo nấu, năn nỉ xin
ông ấy liền cho. Có một bữa tên ở mướn ấy thưa với ông ấy rằng : kẻ tiểu
nhơn chịu ơn ông hậu lắm, nhà ba bốn miệng ăn khỏi chết đói cũng nhờ ông
; nhưng mà không lẽ nhờ đời, xin ông cho tôi vay một tạ đậu xanh để làm
vốn. Họ Lý chịu cho, tên ấy lật đật gánh đậu đi, hơn một năm không thấy trả
chi cả ; hỏi ra thì vốn đậu đã sạch, họ Lý thấy vậy đem lòng thương không
đòi. Cách ba năm họ Lý qua chùa đọc sách, nằm chiêm bao thấy tên ấy tới
mà thưa rằng : tôi mắc tiền đậu ông, nay tôi tới mà trả lại cho ông. Họ Lý
rằng : bằng tra nợ cũ, bắt chú phải trả, thì chú thiếu biết là ngằn nào ! Tên ấy
buồn mà nói rằng : thiệt quả như lời ông nói ; con người ta có công việc làm
mà chịu tiền ngàn cũng không phải trả, bằng chịu thinh không, dẫu một bát
cơm cũng chẳng nên quên, huống chi là chịu ơn vô toán. Tên ấy nói rồi liền
đi mất. Họ Lý cũng sanh nghi trong lòng, thoát chúc người nhà tới thưa đêm
ấy con lừa cái đẻ một con lừa đực mà sổ sữa xinh tốt. Họ Lý nhớ mạy nói :
có khi con lừa con nầy thì là đứa thiếu nợ mình chăng. Cách ít ngày, họ Lý
trở về nhà thấy con lừa con, bèn hô tên người thiếu nợ mà kêu chơi, con lừa
con liền chạy lại dường như có đều hiểu biết. Từ ấy họ Lý mới lấy tên người
thiếu nợ mà đặt cho con lừa. Đến khi con lừa lớn, ông ấy cỡi đi chơi xa,
nhiều người giàu có muốn mua, trả nhiều bạc ; kế lấy ông ấy có việc nhà
phải trở về không kịp làm giá. Qua năm sau lừa ngựa nuôi chung một
chuồng, lừa bị ngựa cắn gảy ống chơn, làm thuốc không lành. Xảy có một
ông thầy thuốc trâu tới nhà họ Lý, thấy con lừa bèn xin lảnh về cho thuốc,
họa may có mạnh, bán được giá bao nhiêu sẽ chia đôi. Họ Lý chịu, thầy
thuốc trâu lảnh lừa về nuôi ít tháng lành đả rồi, bán được một ngàn tám
trăm, chia phân nữa cho họ Lý, họ Lý nhớ sực lại thì đúng giá tiền đậu xanh.
Ấy rõ ràng nợ dương gian, mờ mờ âm phủ trả, cũng đủ mà giục lòng người.
