sử quán Nguyễn, Liệt truyện, “Nam Chưởng”). Tuy nhiên Lê đã làm
lực lượng kình địch lớn ở phía tây mình yếu đi một thời gian để có thể
thu xếp trong thế mạnh với các phiên thần nơi biên giới.
Tất nhiên sự tùng phục của những người này vốn có giới hạn.
Thánh Tông sai Lê Niệm đánh tan Bồn Man, không chấp nhận Cầm
Công, nhưng rồi phải cử người liên hệ, chịu cho Cầm Đông cai quản.
Sử quan nhân tiện nhắc chuyện tiếp: “Sau Cầm Đông lại làm phản”.
Thật dễ hiểu bởi vì Cầm Đông chỉ làm chức tuyên úy cho có lệ, còn
bên dưới là “quan lại (Lê) trấn giữ các huyện để cai trị”. Lê Thánh
Tông đã đặt cơ sở bành trướng sâu vào phía tây đất Việt khiến cho khi
nước yếu thế vẫn có bộ phận Ai Lao đến xin thần phục: năm 1510,
Cục Mông xin nộp cống mà Uy Mục Đế không nhận giao thiệp chỉ vì
“vừa mới lấy được nước” - mới lên ngôi, còn đang phải lo đối phó nội
bộ. Năm 1515, Tương Dực bắt các trấn nạp thuyền gỗ để đi đánh Ai
Lao nhưng việc đó không xảy ra vì năm sau ông bị Trịnh Duy Sản
giết. Có rối loạn ở Đông Đô, Trịnh Tuy, một tập đoàn chống đối, đóng
quân tận “đầu nguồn Thanh Hóa” (1534) để Mạc Đăng Dung phải
mang quân đánh dẹp. Lúc này thì P’ot’isarat đã lấn quyền Nam
Chưởng, kinh đô Ai Lao nằm ở Vạn Tượng, khuất nẻo hơn với Đại
Việt. Cho nên khi sử quan nói Nguyễn Kim phò Lê Ninh ở xứ Lào
(1529) được vua là Xạ Đẩu (P’ot’isarat) cho lấy Sầm Nứa làm căn cứ,
thì chỉ là một cách nói “phải phép” của người thất thế chứ Vạn Tượng
không thể với tay quyền uy được tới vùng đất Lê Thánh Tông từng sai
quân chà đi quét lại nhiều lần này. Tuy nhiên thế phải nhờ cậy cũng
khiến Trịnh Lê lo liên kết với Vạn Tượng. Có điều người mà sử quan
Việt cho là Xạ Đẩu được lấy con nuôi Trịnh Kiểm (1564), con vua Lê
(1571) không phải vẫn là P’ot’isarat mà chắc là Sett’at’irat (+1571),
người lo chống giữ sự tràn lấn của Miến Điện.
Quân “Trung hưng” về chiếm lại vùng căn cứ cội gốc cũ, lần này
đã trung châu hóa nhiều hơn nhưng bản chất “vùng cao” vẫu còn đó
với một tập đoàn Lào Thái (Trịnh Kiểm) khác nắm thực quyền Đông
