rao giảng theo truyền thống tôn phù. Vì thế, riêng về họ Trịnh, các
“thế tử”, “công tử” anh em chú cháu tranh giành địa vị của nhau
không nhân nhượng chút nào, và người thắng giết người bại cũng
không nhẹ tay thương xót. Để xử trí chuyện gia đình, trước hết Trịnh
sử dụng đầy tớ riêng. Trịnh Tùng dùng “nội giám” Bùi Sĩ Lâm giải
quyết Trịnh Xuân, “sai người chặt chân cho chết”. Vào cuối đời, Trịnh
Sâm giao thế tử Trịnh Cán cho Hoàng Đình Bảo, cháu/con nuôi hoạn
quan Hoàng Ngũ Phúc chăm sóc. Rồi cũng một mực như thế, Trịnh đã
đem người trong nhà xử trí việc nước. Năm 1603, chưa yên vị ở Đông
Kinh, Trịnh Tùng đã dùng chưởng cung giám Bùi Sĩ Lâm tra xét
tướng Nguyễn Khải vì ngờ có âm mưu phản loạn. Năm 1683, trong
việc tiếp nhận tù binh Mạc do Thanh trao trả, thượng thư Vũ Duy
Đoán cùng với hoạn quan Thân Đức Tài đi theo, mang công văn với
tên Tài đứng đầu y như sổ năm trước, ông thượng thư không chịu cái
nhục làm quan triều mà thua tên đầy tớ nên gân cổ cãi, rốt cuộc bị
Trịnh Căn bãi chức, lấy người khác thay thế với quan chức lớn hơn,
nhưng là của phủ chúa, bồi tụng (tể tướng) Nguyễn Quai, qua biên
giới giải quyết công việc - tất nhiên công văn vẫn để tên hoạn quan
đứng đầu. Có cái đuôi hơi lạ trong câu chuyện tiếp nhận tù binh này:
sứ bộ bị quan Thanh đòi hối lộ, Đặng Đình Tướng, chức sắc nhỏ trong
đoàn, phải đi nộp bạc, lúc về triều đình tiếc tiền, bắt giáng chức,
nhưng tha cho tể tướng với lý do “bị bệnh không dự vào việc giao
nộp”, trong lúc không nhắc gì đến vai trò của ông trưởng đoàn hoạn
quan cả (Cương mục, tập II, Hà Nội 1998, tr. 350). Điều này cũng thật
dễ biện minh, rằng việc xử lý kia là của triều đình, phép nước, hoạn
quan chỉ là “người trong nhà”, không phải chịu trách nhiệm đó!
Là người-trong-nhà-chúa nên hoạn quan có tiếng tôn xưng khác.
Sau vụ tiếp nhận tù binh Mạc đó, có sứ đoàn của Thanh sang làm lễ
tấn phong vua Lê. Ngày tiễn sứ ở quan ải, quan Trịnh Lê phải cực
nhọc vì sứ Thanh kì kèo chê ít tiền tiễn biệt góp vào lộ phí đi đường
(gọi là quỹ tẫn) nên phải cò kè gượng bỏ thêm ít lạng bạc. Do đó tờ
