Có điều Liệu không biết, trước khi đi họp, tổng bí thư đã hỏi “có
khách nước ngoài không để tôi không nói vấn đề nội bộ”. Hẳn là những
bức xúc không kìm được, ông đã phải ra lời...
Bài báo đụng chạm đăng tạp chí chuyên ngành, quá hẹp về độc giả
nên không được nhiều người biết đến. Coi như một lần ném hòn sỏi xuống
ao. Người ta không nhắc đến nó cùng những hệ luỵ cho tác giả một cách
chính thức, công khai. Có lẽ bà vợ hai của Liệu, một người “có chân” trong
giai cấp địa chủ, cũng không biết là nó đã từng có mặt trên đời này.
Nhiều năm sau, khi binh lửa trở lại trên bầu trời miền Bắc, viện Sử
học sơ tán lên Hiệp Hòa, Bắc Giang, nơi có những giếng nước trong mát
đầy ăm ắp. Trong một đêm trăng sáng, Liệu ngồi ngoài sân ngôi nhà nông
dân cùng Bùi Đình Thanh, bí thư chi bộ cơ quan. Cả hai đã thức gần trắng
đêm, nói bao nhiêu chuyện, cả “vụ” “Xét lại “hồ sơ” giai cấp địa chủ ngày
nào. Bùi Đình Thanh đã ngỡ ngàng nghe thủ trưởng bộc bạch cái điều “đấu
tranh giai cấp không phải tư tưởng chủ đạo của tôi”, rằng cái tính khí khái,
“tôi học nó từ Nho giáo, không phải từ khi là người cộng sản mới có”. Lần
đầu tiên Thanh nghe Liệu nhắc đến mấy chữ “cường hào mới”, cái đám
đang xuất hiện ở nông thôn.
Có những kỉ niệm về Trần Huy Liệu mà Bùi Đình Thanh, ở tuổi ngoài
tám mươi, còn nâng niu. Đi công tác, ông cùng lái xe bị thủ trưởng “bắt”
chạy lòng vòng để tìm một hàng cơm nào “tiềm tiệm thôi”. Dự những bữa
tiệc thừa mứa, Liệu nghĩ đến người ngoài kia đang túng đói. Và những câu
kiểu “dân bát ăn chưa đủ, nói chuyện công nghiệp hóa làm gì, anh cứ ghi
biên bản tôi nói thế... ” “Đối với tôi, Trần Huy Liệu là người cộng sản ít
giáo điều nhất. Ông giữ được tố chất nhân văn, giữ được mình, tình cảm
với bạn bè, đồng đội, người yêu trước những cái nó cứ dìm mình xuống.
Ông đành phải cắt đứt Thu Tâm theo ý của tổ chức, nhưng với Nguyễn Thị
Hy (Sửu) thì ông đã dám uống cạn. Chưa bao giờ vì “đấu tranh giai cấp”
