83
Một tấm bản đồ không phải là một lãnh thổ.
− Alfred Korzybski, Science and Sanity, 1933; ấn bản thứ Tư,
The International Non-Aristotelian Library, 1958, II, 4, tr. 58
“Các anh lạ gì tình hình ngành bản đồ học vào thời các hiệp sĩ dòng Đền,” tôi nói.
“Vào thế kỷ đó, có những bản đồ Ả Rập đặt châu Phi ở trên châu Âu ở dưới, ấy là
chưa kể bao chuyện khác; có bản đồ của các nhà hàng hải, tương đối chính xác,
tính toán chu toàn mọi thứ; và những tấm bản đồ khi ấy đã ba bốn trăm năm tuổi
nhưng vẫn còn được chấp nhận ở một số trường học. Xin nhắc các anh, để tiết lộ
vị trí của Umbilicus, người ta không cần phải có một bản đồ chính xác theo cách
hiểu ngày nay. Bản đồ đó chỉ cần có phẩm chất sau: một khi được định vị, nó sẽ
phô bày Umbilicus ở điểm mà ánh mặt trời đầu tiên ngày 24 tháng Sáu rọi vào
đường cung của Con lắc. Giờ hãy lắng nghe cho kỹ. Chúng ta hãy giả dụ, thuần
túy là giả thiết, rằng Umbilicus nằm ở Jerusalem. Thậm chí với bản đồ hiện đại
của chúng ta, vị trí của Jerusalem là tùy chúng ta sử dụng phép chiếu nào. Và có
Chúa biết các hiệp sĩ dòng Đền dùng loại bản đồ gì. Nhưng điều đó không thành
vấn đề. Không phải Con lắc định cỡ theo bản đồ; mà là bản đồ định cỡ theo Con
lắc. Các anh theo kịp không? Đó có thể là bản đồ điên rồ nhất thế giới, miễn sao
khi được đặt dưới Con lắc vào lúc có tia bình minh đầu tiên của ngày hai mươi tư
tháng Sáu, nó chỉ vào đúng cái điểm duy nhất là Jerusalem.”
“Điều này không giúp giải quyết vấn đề của chúng ta,” Diotallevi nói.
“Tất nhiên là không, và nó cũng không giải quyết vấn đề ba mươi sáu người
vô hình kia. Bởi vì nếu anh không có đúng bản đồ thì quên chuyện đó đi. Chúng
ta hãy giả dụ về một chiếc bản đồ được định vị theo phương thức quy chuẩn, với
phương Đông ở hướng gian tụng niệm và phương Tây hướng về gian giữa, bởi vì
các nhà thờ được dựng như vậy. Nhưng ta hãy coi, lấy ngẫu nhiên, rằng vào cái
buổi bình minh định mệnh đó, Con lắc ở gần ranh giới của cung phần tư Đông
Nam. Nếu nó là một cái đồng hồ, chúng ta sẽ nói rằng kim giờ ở năm giờ hai
mươi lăm. Được chưa? Giờ hãy nhìn đây.”
Tôi đi moi ra một cuốn lịch sử bản đồ học.
