PHẦN THỨ VI : ĐỨC CHA BÁ ĐA LỘC TRỞ
LẠI ĐẢO CÔN-LÔN
Sau khi đã cùng Chúa Nguyễn-Ánh sang Xiêm, đức cha Bá-Đa-Lộc
được Chúa Nguyễn ủy thác việc sang Ba Lê cầu viện. Đức cha cùng đi với
Hoàng Tử Cảnh mới có 5 tuổi, con cả của chúa Nguyễn Ánh.
Phái đoàn khởi hành vào đầu mùa đông năm 1784 mãi đến 1787 mới
tới nơi :
« Ngày 28 tháng 10 năm 1787 một hòa ước hỗ tương giữa Pháp-hoàng
Lô-Y Thập lục và Chúa Nguyễn Ánh do đức cha Bá-Đa-Lộc thảo ra đã được
ký tại đền Versailles. Pháp-Hoàng hứa giúp cho Chúa Nguyễn bốn chiếc tàu
chiến, 1200 lục quân 200 pháo binh 250 Hắc Binh (Cafres) người Phi Châu
và đủ các thứ súng ống thuốc đạn. Đối lại Nguyễn Vương (Chúa Nguyễn
Ánh) phải nhường đứt cho Pháp cửa Hội An (Faifo) và đảo Côn-Lôn đồng
thời phải để cho người Pháp ra vào buôn bán tự do trong nước, ngoại giả
không cho người nước nào ở Âu Châu sang buôn bán ở nước Nam nữa ».
Pháp-hoàng giao cho hầu tước De Conway tổng trấn thành Pondichery
thuộc Pháp trên đất Ấn, việc phái binh-thuyền qua giúp Nguyễn-Vương
đúng theo tinh thần hòa-ước trên. Thời bấy giờ triều-đình Pháp gặp lắm nỗi
khó khăn như : Kho tàng hết sạch sau khi đã giúp 13 cựu thuộc địa Anh ở
Bắc Mỹ nổi lên chống Anh và tuyên bố độc-lập ; trong nước lòng dân đã
xoay chiều và chuẩn bị cuộc đại cách mạng năm 1789.
Lại nữa ở Bổn-địa-chi-lý (Pondichery) hầu tước De Conway vì bất hòa
với đức cha Bá-Đa-Lộc nên đã làm sớ tâu lên Pháp-Hoàng đại để như sau :
« Sự đem binh cứu viện Nguyễn-Vương là việc rất khó, và không ích lợi gì ».
Vì cớ ấy mà hòa ước Versailles nói trên không được đem ra thi hành.
Thấy hầu tước De Conway không chịu xuất binh thuyền tiếp viện
Nguyễn-Vương, đức cha Bá-Đa-Lộc bèn tự mình đứng lên mộ lính, mua
chiến thuyền và súng ống để đem sang giúp Nguyễn-Vương.
