PHẦN THỨ VII : NGƯỜI ANH LẠI ĐẾN CÔN-
ĐẢO LẦN THỨ BA
Ngày 18 tháng 5 năm 1793, Huân-tước Macartney sứ thần Anh tại
Triều đình Mãn Thanh (Trung Hoa) nhân dịp vâng chiếu chỉ của Anh Hoàng
Georges III sang yết kiến vua Kiền Long có ghé Côn-đảo để xem coi có
người Pháp ở tại đảo này không ?
Phái đoàn đi trên hai chiến thuyền là Lion và Industan. Khi hai chiến
thuyền cập bến thì có một số thủy thủ lên bờ hỏi mua một ít thực phẩm. Dân
chúng làng Côn-Lôn hứa ngày hôm sau sẽ đem bán đủ các thứ.
Nhưng ngày hôm sau đoàn thủy thủ nói trên trở lại thì họ lấy làm ngạc
nhiên mà trông thấy rằng : làng Côn-Lôn vắng tanh không một bóng người !
Cửa các ngôi nhà đều mở rộng. Đồ vật trong nhà còn y nguyên, không một
vật gì bị mang đi, trừ những khí giới mà chính đoàn thủy thủ đã trông thấy
bữa trước. Gà vịt vẫn còn ở lại và đương ăn quây quần trước sân. Tại một
vài nhà, đoàn thủy thủ có gặp một mảnh giấy trên có ghi mấy hàng chữ Hán,
được phiên dịch ra như sau :
« Dân chúng tôi rất ít người và rất nghèo, nhưng tính tình ngay thật,
không thể làm điều quấy ác được. Chúng tôi rất sợ hãi khi trông thấy những
chiến thuyền to tướng và những người uy-phong, hùng mạnh như quí ngài,
và chúng tôi lại càng sợ hãi thêm lên vì chúng tôi không thể cung cấp cho
các ngài số gà vịt và thực phẩm mà các ngài đã đòi hỏi. Chúng tôi có rất ít
các thứ ấy và không thể làm được những điều mà các quí ngài đòi hỏi ở
chúng tôi. Vì sợ bị đánh đập và muốn bảo tồn tánh mạng, chúng tôi đã quyết
định trốn lánh. Chúng tôi van xin dân tộc hùng cường thương hại chúng tôi.
Chúng tôi đã để tại làng tất cả những vật thuộc quyền sở hữu của chúng tôi.
Chúng tôi chỉ yêu cầu các ngài đừng đốt nhà chúng tôi. Chúng tôi lạy trăm
lạy dưới chân dân tộc hùng cường ! »
Mấy hàng chữ trong thư nói trên cho biết rằng : Dân chúng ở Côn-đảo
đã nhiều phen được người ngoại quốc đến viếng và hành hạ họ quá mức cho
